• محروم کردن میلیونها کودک از داشتن حق آموزش به زبان مادری خویش یکی از شنیع ترین نوع تضییع حقوق بشر است. در این نوشتار به اهمیت زبان مادری در تاریخ تمدن اشاره شده و نیز جایگاه زبان ترکی مردم آذربایجان و اهمیت زبان ادبی این ملت نمایانده شده است. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۹ مهر ۱٣٨۴ -  ۱ اکتبر ۲۰۰۵

بر اساس اصول و پرنسیپ های دانش مردم شناسی و اتنوگرافی زبان هر ملتی در اثبات موجودیت، و نمایاندن هویت تاریخی و نیز حضور آن ملت در صحنه تمدن بشری نقش درجه نخست دارد. در ممالک چند فرهنگی که ملیتهای متفاوتی زندگی می کنند سیاستهای یکسان سازی تلاش در ذوب کردن موجودیت فرهنگی و زبانی ملیتهای به حاشیه افتاده در زبان حاکم و رسمی را دارد. محروم کردن  میلیونها کودک از داشتن حق  آموزش به زبان مادری خویش  یکی از شنیع ترین نوع تضییع حقوق بشر است. در این نوشتار به اهمیت زبان مادری در تاریخ تمدن اشاره شده و نیز جایگاه زبان ترکی مردم آذربایجان و اهمیت زبان ادبی این ملت  نمایانده شده است.
 
دیلین اهمیتی اینسانین وارلیغیندان معلومدور
اتنوگرافی علمی‌نین پرنسیپلرینه گوره، هر میلتین تاریخ بویوندا وارلیغیندان و او میلیتین یئرکوره سینده اگزیستانس و یا حضورون دان سوز آچاندا بیرینجی فاکتور او میلتین دیلی و سونرا او میلتین اراضیسی و دیلدن آسیلی اثرلری یازیلی ادبیاتی و تمدونو نظره گلیر و آراشدیریلیر و سونرا او میلتین حضورو، اثرلری و دیگر میلتلر‌له علاقه‌لری و ایلگی‌لری و باغلانتی‌لاریندان دانیشیلیر. اتنوگرافلار اینسانلارین کامیونتیلارین و اجتماعلارین آراشدیریب و مطالعه ائدنده و هر عونصوردن و یا فنومندن اوّل بو اجتماعلاری، اینسانلاری دانیشدیغی دیللرینین نوعلاریله تعریف ائدیبلر.
چوخ طبیعی و چوخ آیدین گوروله بیلیر که اینسانی اولکه‌لری و اجتماعلاری دیگر حئیوانلاردان آییران، اینسانلارین دیلی و اونلارین دیللرینین اثرلری آدلانیر. بونا گوره دونیانین چوخ تانینمیش و اثر باغیشلایان عالیملری، فیلسوزوفلاری و بیلیجی‌لریندن سوز گلنده لاتین عالیملری، روم و یونانیستاندا اولان اوستادلاردان آد چکیلیر. ارسطو بیرینجی فیلوزوفدور که دیلدن سوز آچیر و دیلی و اینسانلارین آنا دیلین اونلارین اینسانی کاراکترلریندن ساییر، یعنی یالنیز اینسانلار بو قوُوّه و بو قدرته مالیکدیر که بیر دیلیله اوز آمال و آرزولارین ترنّوم ائدیب و اوز اثرلرین، مدنیتلرین و فیکری یارادیجیلیقلارین گله‌جک نسیللره کوچورتسونلر.
ائتنوگرافلار ایللر بویودور بو اصله واقیف اولوبلار کی اینسانین اینسانلیغی ، اینسانین وارلیغی ، اینسانین کیملیگی ، و بو اینسانا خصلت و کاراکتر و صورت باغیشلایان اونون دیلی دیر و بو اندیشه قرینه‌لر آشیب ، یاشایب و بو اینسان آندره مارتینه ، فرانسالی معروف دیل شوناس دئمیشکن « اوز احتیاجلارین و ایمکاناتین بو دیلین قدرتیله رفع و رجوع ائدیب، یاشاییب و اینسانی کامیونتی‌لر شکل تاپیب و بوگونه قدر دوام ائدیب دیر. بو مقدمه‌دن معلوم اولور که اینسان و بشریتین نسلی ـ وارلیغی بیر ساییلماز و قیمتلی گوهر‌له اوز وارلیغین قورویوب و بیر قالیجی، دَیَرلی، قدرتلی تحفه کیمی دونیا تمدونونده عکس ائدیلیب دیر. بو گون بیز بو واقعیتی چوخ ایضاحلا بیلیریک کی ارسطو زامانی بیر دیل و چوخ خاص شرایطده بیر دانیشیق اولگوسو شکل تاپیر که اونا آکنی و یا آتنی آد قویولور و ایسکندر مقدونی‌نین ییرتیجی قوشونونون ییخیب اولدورمگینه باخمایاراق ، آتنی دیلین کمپلکس سیستمی پداگولوژیدا، پولیتیکده فورمالاشدی بیر معیار کیمی فیکیرلری، اینسانلارین اثرلرین، تجروبه‌لرین سوزلرین و حیاتلارین و ذهنی تجروبه‌لرین بیر آوایی و سسلی شکیلده (یعنی دیل فرماتیندا) گلن نسیللره تاپیشردی و بوگون روم و یونان و یا بیر کلمه‌ده لاتین مدنییتی بو دیلین قدرتیله و بو دیلین ثروتیله حفظ اولوب و سوز و کلمه و یا بوگونکی لغتلرده دئسک دیسکورس صورتینده صافلاشیب و ایشله‌نیر.
 
دئمک اولور اوگوندن کی اینسان اوز ذهنی تجروبه‌سینی دال به دال لوغتلر‌له دیله گتیره بیلدی ،  بشریت بیر یئنی حالته و منزیله قدم قویدو و اوزون دونیا خریطه‌سینده ابدی ائتدی و بو تجروبه‌دن و دیلین بو نهادی و institutionalized قدرتیندن شاعیرلر، اینسانین خاص سرنوشتین لوغت‌لر‌له سوزه و شعره چکدیلر و دیل دوغولدو و سونرا دیل ، سوز ، لوغت و تفکور، بیر سیستم کیمی اینسانی مدنیتلری یاراتدی ؛ اینسان اجتماعلارین ارتباط لاندیردی و مدنیتلر تنفس ائتدی و فورمالاشدی ، و اوشاقلار آتابابالارین سوزلرین سینه‌لرینده حفظ ائتدی و دیلین سسلی سیستمی تصویری سیستمینین یئرینی توتدو
بیر نتیجه اولاراق ، دیلین اهمیتی اینسانین وارلیغیندا معلوم اولور و بونا گوره ده گورکملی یازیچیلار و کولتورشوناسلار ، و یا تاریخ تمدن یازانلار مثلا ویل دورانت کیمی ، تانینمیش شخصیتلره گوره دیل هر میلتین آیناسی و اونون تاریخده یاشایش نقاشی دیر. هر میلتین پیچیلتی‌سی، تاریخده حیاتی ، مدنیت‌ده تنفسی او میلتین دیلینده یارادیلان ادبی ، هونری و کولتورل اثرلرله ارزیشله‌نیر و قیمتله‌نیر.
 
ارسطو دوروندن سونرا نوبت رواقی حکیملره یئتیشیر. رواقی حکیملر دیل حققینده ایره‌لیه گئدیب ، منطق آدلی ، ایستیدلال قوّوه‌سینه ایشاره ائتدیلر. اونلارا گوره « اوّل اینسانا ذهنی تاثر ال وئریر ـ سونرا ذهنی اثر سوزده اوزون گوستریر و نهایت بو تاثیر ذهنی سوز قالیبینه گیریب کلمه شکلینده بیان اولونور. بورادان دیللر شکل تاپیر تجزیه اولور ، فیلولوژی علمی حرکت ائدیر و اینسانلار توپلومو اوز هویتین یئرکوره‌سینده گوستریر. دیل اینسانین وار یوخون گوسترن بیر فنومن کیمی تاریخده پاریلدایر و اوز اثرین اینسان تمدونونده بوراخیر. بشریت دیل کروانیله مدنیتین یوکونه قدر چکیب، دیل کروانی اینسانلیغین جوهرین کیتابلارین صحیفه‌لرینده ثبت ائدیب.
  قرون وسطی دان سونرا مدرن عالیملر دیل حقین اینسانین طبیعی حقی آدلاندیریب و ۱۷ ـ نجی عصرده آوروپانین عالیملری حقوق طبیعی ترمینولوژی‌سینی یارادیب و اوشاغین آنا دیلین اونون ان قیمتلی و ان دَیَرلی بیر حقی کیمی سانیب کی آنا سودیله اوشاغا منتقل اولور و سونرا دیل شوناس عالیملر او جومله‌دن چامسکی اوز دیل تئوریلاریندا بیر اینقیلاب یاراتدی و ایثبات ائتدی که باشقا دیل شوناسلارین نظریه‌لری اوجومله‌دن فردیناندوسوسور کی فیلولوژی علمینین آتاسی حساب اولوردو، واقعیتلر‌له اویغون دئییل. چامسکی ثبوت ائتدی که دیلین آغیرحیصه‌سی آنادان اوشاغا ژنتیک یولیله منتقل اولور و آنا دیلی اوشاقین ذهنینده آکتیو بیر شکیلده وار و هر اوشاق اوز آنا دیلین اویرنمکله اوز کیملیگین و اوز وارلیغین آناسی نین لایلالاریندا و پیچیلتی‌لاریندا ترنوم ائدیر و بوی آتیر.
 
دیل شوناسلار سونرا بو نتیجه‌یه چاتدیلار که دیللرین هامیسی برابر دیر و ریشه‌لرین چوخ شباهتی وار بیر بیرینه ، سونرا او تئوریلار که بعضی دیللر دانی و بعضیلر عالیدیر و بوتشبس‌لر کی بعضی میللتلرین جمجمه‌سی آنتروپولوژیدا آیری میللتلردن آغیردیر هامیسی مردود سایلیب و راسیستی تانیندی.
 
آذربایجان دیلینده سوزون مقامین ، دیسکورسون دَیَرینی و دانیشیغین موقعینی هئچ شاعیر محمد فضولی بغدادی کیمی نشر ائتمه میشدی. بو شاعر کی اوچونچو عصردن سگیکزینجی عصره‌قدر خراساندان نظامیه بغدادا قدر اولان عاریف لر، صوفیلر ، حکیملرین اثرلری ایله تانیشیدی ، بیر شعرینده سوزون مقامینه اشاره ائدیب ، بو شعر بشریته صولح ، سعادت ، خشونتدن اوزاخلاشماغی اویردیر و سوزون مقامین و دیلین قدرتین . ۶۰۰ ایل بوندان اونجه بیزه گوستریر.
 
خلقه آغزین سیرینی هردم قیلیر اظهار سوز،
بو نه سردیر کیم اولور هر لحظه یوخ دان وار سوز ؟
 
آرتیران سوز قدرینی صدق ایله قدرین آرتیرار،
کیم نه مقدار اولسا اهلین ایلر اول مقدار سوز ،
 
وئر سوزه احیا کی توتدوقجا سنی خواب اجل .
ائده هر ساعت سنی اول اویغودان بیدار سوز.
 
بیر نگار عنبرین خط دیر کونول‌لر آلماغا.
گوسترر هر دم نقاب غیب دن رخسار سوز.
 
خازن گنجینه اسرار دیر هر دم چکیر،
رشته اظهاره مین مین گوهر اسرار سوز .
 
اولمایان غواص بحر معرفت عارف دئییل.
کیم صدف ترکیب تن دیر لولو شهسوار سوز.
 
گرچوخ ایسترسن فضولی عزتین آز ائت سوزی.
کیم چوخ اولماق دان قیلیب دیر چوخ عزیزی خوار سوز.