• بازخوانی ِ تاریخ معاصر خاصه روند تحولات سیاسی کشور را با اتکا بر اســناد و مدارک ِبدون پرداختن به جریانات و احزاب سیاســی موثر در ادوار مختلف ممکن نخواهد بود و بی تردید یکی از این جریان های سیاســی سازمان چریک های فدایی خلق ایران» است که در تاریخ معاصر ما نقش بسزایی داشته و ازاین رو در چند دهه گذشته تفسیرها و تحلیل های مختلفی پیرامون عملکرد این ســازمان مطرح شده اســت ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۱۹ دی ۱۴۰۱ -  ۹ ژانويه ۲۰۲٣

پارسا شهری، شرق: بعدازظهر هشتم تیرماه ۱۳۵۵ پس از پنج سال تعقیب و گریز، سرانجام حمید اشرف به دام مأموران ساواک افتاد و در ِمیان ناباوری چریک ها و هواداران آنها و دربار و ساواک، به همراه جمعی از کادرهای اصلی و مهم سازمان چریک های فدایی خلق ایران جان باخت. روزنامه های عصر با تیترهایی از قبیل «در یک زدوخورد مسلحانه بزرگ در تهران حمید اشرف عضو باند سیاهکل و ۹ تروریست دیگر کشته شدند» خبر از این واقعه منتشر کردند. تا چهار ماه پس از اعلام رسمی این خبر هیچ گونه عکس العملی از طرف سازمان چه به صورت عملیات نظامی و چه به صورت صدور بیانیه مشاهده نشد و در محافل سیاسی و دانشجویی ظن آن می رفت که ادعای حکومت مبنی بر نابودی این تشــکیلات واقعیتی انکارناپذیر باشــد. در پاسخ به همین نیاز بود که نیروهای باقی مانده سازمان پس از ثبات نسبی و جان به در بردن از ضربه های پیاپی به فکر اعلام حضور و موجودیت خود افتادند. پس از حمید اشرف و دیگر اعضای مهم کادر سازمان، دوران دیگری برای چریک های فدایی آغاز شد. کتاب «در وادی انقلاب» این دوران برجامانده از سازمان را بررسی کرده اســت. بازخوانی ِ تاریخ معاصر خاصه روند تحولات سیاسی کشور را با اتکا بر اســنا ِ د و مدارک ِبدون پرداختن به جریانات و احزاب سیاســی موثر در ادوار مختلف ممکن نخواهد بود و بی تردید یکی از این جریان های سیاســی سازمان چریک های فدایی خلق ایران» است که در تاریخ معاصر ما نقش بسزایی داشته و ازاین رو در چند دهه گذشته تفسیرها و تحلیل های مختلفی پیرامون عملکرد این ســازمان مطرح شده اســت. کتاب «در وادی انقلاب» که به تازگی به گردآوری انوش صالحی در انتشارات نگاه منتشر شده است، مواضع و دیدگاه های سازمان چریک های فدایی خلق ِ ایران را در دوران سرنوشت ساز سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ بررسی می کند که سازمان به مرحله تازه ای از مبارزه عملی وارد می شود که آن را «توده ای شدن مبارزه» می خواند. یکی از مهم ترین یا دســت کم بحث برانگیزترین دوره های فعالیت چریک های فدایی خلق، ســال های منتهی به ۱۳۵۷است که با جان باختن حمید اشرف و تعدادی دیگر از کادرهای اصلی در تیرماه ۱۳۵۵ ،سازمان به دوره پرمخاطره ای وارد می شود و گاه تا مرز فروپاشی پیش می رود. کتاب «در وادی انقلاب» برای بررسی این دوره از فعالیت های چریک های فدایی خلق، فعالیت ســازمان یا حیات سیاســی این جریان را در چهار دوره تاریخی صورت بندی می کند: دوره نخست، سال های آغازین دهه ۴۰ تا ۱۹بهمن ۱۳۴۹ را در برمی گیرد. در این سال ها مشی مبارزه مسلحانه در ستیز با رژیم شاهنشاهی مورد توجه برخی از محافل سیاسیدانشــجویی قرار گرفت. مجموعه تالش های تعدادی از نیروهای مبارز جوان منجر به تشــکیل گروهی بی نام در آن ســال ها شد ِ که با حمله به پاســگاه ســیاهکل لاهیجان موجودیت یافت. دوره دوم حیات این جریان از ۱۹ بهمن ۱۳۴۹ آغاز و تا تیرماه ۱۳۵۵ادامه داشــت و در ابتدا با نام «چریک های فدایی خلق» و ســپس «ســازمان چریک های فدایی خلق ایران» مشهور شد. این دوره پر جنب وجوش ســازمان با جان باختن حمید اشــرف و تعدادی از کادرهای اصلی ســازمان در تیرماه ۱۳۵۵ وارد روزها و ماه های پرمخاطره ای می شــود. دوره ســوم و کوتاه حیات سیاسی سازمان که از تیرماه ۱۳۵۵ تا اســفندماه ۱۳۵۷ را در برمی گیرد، دارای ِ فراز ونشیب های بسیاری است. «در ماه های نخست پس از جان باختن حمید اشرف، نیروهای باقی مانده برای بازسازی تشکیلاتی با دو دشواری بزرگ روبه رو بودند: از یک سو شدت تعقیب و مراقبت های همه جانبه ساواک تا حدود زیادی امکان هرگونه فعالیتی از جمله عملیات نظامی را از آنها گرفته و همین امر موجب شده بود تا دغدغه کسانی که در رأس این تشکیلات قرار می گرفتند بیشتر به حفظ موجودیت تشکیلات سازمان معطوف شود. از سوی دیگر مخالفت تعدادی از کادرها بر سر ادامه مشی نظامی، سازمان را با بحرانی درون تشکیلاتی روبه رو کرد». این اختلافات که به اولین انشعاب در تاریخ این سازمان منجر شد، چنان که در «اعلامیه توضیحی مواضع ایدئولوژیک گروه منشعب از سازمان چریک های فدایی خلق ایران» در آبان ۱۳۵۶ آمده است، «نه تنها محصول رشد تناقضات درونی این سازمان»، بلکه به طور عمده «واکنشی در جهت تصحیح نارسایی ها و بن بستی به شمار می رفت که کل جریان مسلحانه در حل مسائل و معضالت انقلابی کشور به آن دچار آمده گردیده بود». همین دو عامل، سازمان چریک های فدایی ُ خلق ایران را در آستانه انقلاب با معضل کمبود کادرهای تحلیلگر و آگاه به مباحث سیاسی روز روبه رو کرد. برای رفع این کاستی ِ سازمان به عضوگیری «ویژه» از میان زندانیان سیاسی پرداخت که با بازشدن نسبی فضای سیاسی کشور به تدریج از زندان ها آزاد ِ می شدند تا بلکه از این رهگذر کیفیت نیروهای تشکیلاتی سازمان را از نظر توانایی سیاسی و تئوریک فزونی بخشند. دوره چهارم یا آخرین دوره حیات سیاســی این ســازمان با نام واحد از ۱۹ اسفند ۱۳۵۷ با انتشار اولین شماره نشریه «کار» (ارگان سازمان) آغاز می شود و در ۱۶ خرداد ۱۳۵۹ به پایان می رسد. سازمان از این تاریخ، بعد از انتشار شماره ۶۱ نشریه «کار» دچار بزرگ ترین انشعاب ِ تشکیلاتی و سیاسی در تاریخ موجودیت خود شد و در جامعه به دو گروه اکثریت و اقلیت شهرت یافت و این پایانی بود بر جریان سیاسی که با نام و هویت یکپارچه «سازمان چریک های فدایی خلق ایران» در ادبیات سیاسی دهه ۵۰ مشهور شده بود.
در هریک از این چهار دوره ســازمان نیروهای آگاه به مباحث ایدئولوژیک و سیاســی ِ دارد که کم و کیف عقایدشــان در آثار و اســناد منتشرشده در مقاطع مختلف بازتاب یافته است. در دوره نخست، بنیان گذاران سازمان از بیژن جزنی تا امیرپرویز پویان و مسعود احمدزاده آثاری به منظور بسط و تشریح تئوری مبارزه مسلحانه و لزوم عمل به آن در شرایط سیاسی روز تألیف کردند.
ِ سازمان چریک های فدایی خلق ایران با تمام فرازونشیب هایش مانند برخی دیگر از احزاب سیاسی تاریخ معاصر از جمله حزب توده، با جریان روشــنفکری روزگارش نسبتی نزدیک داشت. تا حدی که خاستگاه برخی از افراد ِ نسل اول سازمان به خصوص در تبریز، حلقه های روشنفکری دهه ۴۰ بود و به همین دلیل آنها نه تنها با ادبیات فارسی و فن نگارش بیگانه نبودند، بلکه تا پیش از پیوســتن به تشکیلات مطالعه از وجوه اصلی زندگی شان به شمار می رفت. پس از رسمیت یافتن «چریک های فدایی خلق» و در دســتور قرارگرفتن مبارزه مسلحانه تعداد افرادی که می توانستند در کار تئوریک به یاری سازمان بشتابند، به دو دلیل به طور محسوســی کاهش یافت. «ضرورت عمل در استراتژی سازمان و شــدت عمل ساواک که از دو سو به کوتاهی عمر چریک دامن می زدنــد، فرصت و اولویت مطالعه را از آن نیروها گرفته بود و یا به جزوه ها و اســناد درون ســازمانی محدود کرده بود. در این دوره، اگر حمید اشرف به عنوان رهبر بلامنازع فداییان نقش مهمی در ساماندهی تشکیلاتی و عملیاتی آن داشت، حیات تئوریک ســازمان با نام حمید مومنی گره خورده بود». اما هم زمان با تالش هــای حمید مومنی، در درون زندان نیز بیژن جزنی به تألیف آثار تئوریک در ارتباط با جنبه های مختلف مبارزه می پرداخت، آثاری که به کوشش همسرش به دست تشکیلات می رسید و در نشــریات سازمانی داخل و خارج از کشور بدون نام او منتشر می شد و مدتی پس از جان باختن جزنی و جمعی دیگر از چریک ها در فروردین ۱۳۵۴ نویسنده آن مقالات و کتابها آشکار شد. شاید در هیچ دوره ای از حیات سازمان کمبود نیروهای آگاه و متبحر به مباحث تئوریک و سیاســی که از قضا دستی هم در نوشتن داشته باشند به اندازه ماه های آغازین انقلاب به چشم نمی خورد؛ بنابراین پا به عرصه گذاشــتن نیروهای تازه ای در عرصه سیاســی و اجتماعی و طوفان حوادثی که یکی پس از دیگری از گرد راه می رسیدند، بیش از همه نیازمند کادرهایی بود که با قدرت تحلیل و ِ درک شرایط سیاسی و اجتماعی روز بتوانند آرا و دیدگاه های سازمان را برای خیل عظیمی از هوادارانی تبیین کنند که جان فشانی و آوازه نام چریک آنها را در زیر چتر سازمان گرد آورده بود. بازخوانی مهم ترین دیدگاه های ســازمان در آستانه انقلاب نشــانگر بحران تئوریک-سیاسی است که ریشه در گذشته های دور و نزدیک ســازمان داشــته است. ناهمخوانی و گاه تضاد باورهای ایدئولوژیک و سیاســی با روند رویدادهای یک سازمان سیاسی- نظامی در اسناد به جامانده از سازمان چریک های فدایی خلق ایران نیز پیداست. اما در عین حال، این واقعیت انکارنشدنی است ِ که این جزوه ها و اعلامیه ها در زمانه خود با اینکه به زحمت بسیار یافته و خوانده می شدند، شوری وصف ناپذیر در جان شیفته جوانانی برمی انگیختند که بیش از هر چیزی به ســعادت و آزادی مردمان سرزمین خویش می اندیشیدند، چراکه سازمان بیش از همه بخش های اجتماعی، در میان جوانان و دانشــجویان پایگاه داشــت. کتاب «در وادی انقلاب» تمام اسناد موجود سازمان چریک هــای فدایی خلق را که تا حد امکان در دســترس بوده، گردآوری کرده اســت؛ از اعلامیه های مهم ســازمان تا پیام ها و مواضعی که به مناسبت ها و وقایع روز مرتبط بوده است. مدارک و ِ مستنداتی که بی واسطه امکان ِ شناخت و درک این جریان و بستر سیاسی آن روزگار را فراهم می کند.

خبرهای بیشتر را در تلگرام اخبار روز بخوانید