• در گاهشماری اوستای هر سال ۱۲ ماه و هر ماه ۳۰ روز دارد و هریک از روزهای ماه یک نام دارد و ایرانیان شانزدهمین روز از ماه را "مهر" نامیدند و همه ساله روز مهر از ماه مهر را به علت تقارن نام ماه و نام روز، فرخنده دانسته و آن را "مهرگان" نام نهاده و به همین مناسبت جشن مهرورزی بر پا کردند. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۱۷ مهر ۱٣٨۵ -  ۹ اکتبر ۲۰۰۶

 
ایرانیان پیش از آنکه به آیین خردگرای زرتشت بپیوندد, پیرو آیین مهر بودند و به خدای بزرگ که اهورامزدا می‌نامیدند ایمان داشتند. به سخن دیگر ، آریایی‌های پیرو آیین مهر به هیچ روی پرستنده‌ی "مهر" نبودند و خدای آنها خورشید نبود. در حقیقت آنان "خدای بزرگ" یا "اهورا" را میپرستیدند و با الهام از خورشید جهان افروز و پرتوهای آن که مهر نامیده می‌شد به شناخت خدای بزرگ دست یافتند و به پرستش او روی آوردند. آنان با نگرش در پرتوهای زندگی بخش خورشید، دریافتند همان گونه که خورشید روشنی بخش با مهر فروزان گیتی را روشنایی و گرما می‌بخشد، خدای بزرگ نیز با فروزه‌ای جاودانش به چهان هستی زندگی و روشنایی می‌بخشد.
 به این ترتیب آنان با اندیشیدن و ژرف نگری در بزرگترین منشاء نور مادی یا "خورشید" و شناخت اثرات زندگی بخش پرتوهای آن یا "مهر" به شناخت بزرگترین منشاء نور معنوی (خدای بزرگ، نور آسمان‌ها و زمین) یا "اهورا" نائل شدند و فروزه‌های پاک و جاودان همچون "نور"مینوی را ارج نهاده وستودند.
بر پایه نیاکان هشیار و ژرف اندیش ما، آیین خود را مهر نامیدند و نور، روشنای، راستی، درستی، پیمان میانه‌روی، مهر ورزی و دوستی را ستودند و از آن پس آنانی را که پیرو آیین مهر بودند، "مهربان" یا پاسدار نده‌ی آیین مهر ورزی نامیدند.
پس از گذر هزاره‌ها، زرتشت پیامبر برای اصلاح کژ روی‌های که در آیین کهنسال مهر رخ داده بود، پای به عرصه نهاد و اصلاحاتی بنیادین را در آیین نیاکانی مهر انجام داد. زرتشت پایه و بنیاد آیین مهر را که مادر همه‌ی آیین‌های جهان به شمار میرود، زیر سوال نبرد. او تنها کوشید تا با نگرشی ژرف‌تر در باورهای نیاکان، یگانه پرستی را به هم میهنان خود بیاموزد و تلاش کرد تا "اهورامزدا" یا خدای یگانه را به پیروانش باز شناسد. او به پیروانش آموخت که مهر و دوست‌ی از فروزه‌ها یا صفات پروردگار یگانه است و بر همه‌ی یگانه پرستان بایسته است که این فروزه‌های مینوی را در وجود خود بپرورانند و به همه‌ی پدیدهای هستی با مهر و دوستی بنگرند و به جهانی سر شار از عشق و صلح بیاندیشند.
 
۲- نام گذاری مهرگان و آیین‌های ویژه‌ی مهرگانی:
 
ایرانیان نیک اندیش، برای اینکه همواره این فروزه‌ی اهورایی (مهر) را در برابر دیدگان روشن بین خود داشته باشند، بر آن شدند که یکی از ماه‌های سال و همچنین یکی از روزهای ماه را به نام "مهر" بنامیدند. در گاهشماری اوستای هر سال ۱۲ ماه و هر ماه ۳۰ روز دارد و هریک از روزهای ماه یک نام دارد و ایرانیان شانزدهمین روز از ماه را "مهر" نامیدند و همه ساله روز مهر از ماه مهر را به علت تقارن نام ماه و نام روز، فرخنده دانسته و آن را "مهرگان" نام نهاده و به همین مناسبت جشن مهرورزی بر پا کردند. ( البته جشن مهرگان بر اساس تقویم رسمی امروزی که ماه‌های ۳۰ روزه، ۳۱ روزه و ۲۹ روزه دارد، مطابق با دهم مهر ماه می‌باشد و جشن مهرگان همه ساله در دهم مهر ماه بر پا می‌شود).
 
ایرانیان چند روز پیش از مهرگان، خانه تکانی و نظافت همگانی نموده و تن پوش نو بر تن نموده و شادی درونی و برونی می‌پرداختند. در این جشن، همانند نوروز که سفره‌ی هفت سین در هر خانه‌ای گسترده می‌شود، "خوان مهرگان" یا سفره مهرگانی می‌گستراندند و هنوز نیز در برخی از مناطق ، خوان مهرگانی را علاقه‌ی زیاد می‌چینند.
 
بر خوان مهرگانی خوراکی‌های گوناگونی از جمله ترنج و شکر و عناب و سیب و خوشه‌ای از انگور سپید تا هفت شاخه‌ی سبز از هفت گیاه، نان گردو کوچک شیر و آویشن، میوه‌های فصل، گل‌های رنگارنگ، آیینه و شربت و شیرینی و انار و کاسه‌ای پر از آب که آویشن و سکه‌ای در آن نهاده‌اند، شمع روشن و چراغ، اسپند وعود و کندر و ظرف‌های از سنجد و بادام و پسته بر سر سفره می‌گذارند. از غذاهای ویژه‌ی مهرگان، آش، حلوا، نان ویژه‌ا‌ی که درروغن سرخ شده (سیرو) و مرغ شکم  ُپر میباشد.
از رسوم دیگر این روز آن که، هرنوزادی که در روز جشن مهرگان به گیتی دیده می‌گشاید نامی بر ان می‌نهند که در ترکیب آن "مهر" ‌باشد. همچون: مهر، مهربان، مهرآسا، مهراب، مهرآفرین، مهرگان، مهرنوش، مهرزاد، مهرداد، منوچهر، مهرانگیز، مهرناز، مهری، ......
 
۳- مهرورزی در جشن مهرگان: 
  
خانواده ها در روز مهرگان برای عشلق جوان ، نامزدها ، تازه عروسها و دامادها هدایای گوناگونی از پارچه ی لباس تا گل و شیرینی و عطر و گلاب و آیینه  میفرستند و عشاق جوان نیز با دسته های گل و شیرینی به دیدار یکدیگر  شتافته و عهد و پیمان خود را مستحکم تر میسازند. مهر ورزی و ابراز عشق به همه ی همنوعان و نزدیکان ، بستگان ودوستان در همه ی روز های سال به ویژه مهرگان همیشه مورد توجه ایرانیان بوده است. در باره مهر ورزی در جشن مهرگان از شاعر پارسی گوی ، سروده های بسیاری در دسترس است. برای نمونه مسعود سعد سلمان در این مورد سروده است:
 
روز مهر و ماه مهر و جشن فرخ مهرگان
                                   
                              مهر بیافزا ای نگار ماه چهر مهربان
 
مهربانی کن به چشم مهرگان
   
                             مهربانی کن به روز مهر و جشن مهرگان
 
از دیگر آ یین های ویژه مهرگان ، دهشتمندی  و دستگیری از بینوایان است و مردم نذورات خود را برای شاد کردن دل نیاز مندان بین آنها توزیع میکنند.
 
۴_ بنفشه ، نماد مهربانی و پایبندی به مهر و پیمان:
 
در فرهنگ غنی ایرانی ، در هر یک از جشن ها نمادهای ویژه ای دارند. برای نمونه گل بیدمشق نماد جشن اسفندگان یا روز مادر است. نماد جشن بهمنگان گل یاسمن سفید است و گل آفتاب گردان  نماد جشن شب چله است. برای جشن مهرگان هم نماد گل بنفشه و گل نیلوفر را برگزیدند و معمولآ این گلها در همه فصول سال در گلخانه ها توسط گل پروران پرورش داده میشدندتا در هنگام جشنها مهیا باشند. ایرانیان چند روز پیش از مهرگان ، خانه تکانی ئ نظافت همگانی نموده و تن پوش نو بر تن نموده و به شادی درونی و برونی می پرداختند . در این جشن همانند نوروز که سفره ی هفت سین در  هر خانه ای گسترده میشود، " خوان مهرگان " یا سفره مهرگانی می  گستراندند و هنوز نیز در برخی از مناطق ، خوان مهرگانی با علاقه ای زیاد می چینند. نمونه ای از این آیین کهن ، یعنی هدیه دادن گل بنفشه برای نشان دادن مهر، عشق ئ پایبندی به آن را در داستان کهن ، ایرانی " ویس و رامین " ، باز سروده فخر الدین اسعد گرگانی می توان یافت . در این داستان که بن مایه های آن به دوران پارتی ها باز میگردد، می خوانیم که شاه موبد از " شهرو" یا " شهربانو" که گویا از مردم ماه آباد ( مهاباد) بود، خواستگاری می کند و با او پیمان زناشویی می بندد. حاصل این پیوند دختری زیباست که نامش را " ویس" می نهند. سالها بعد که "ویس " بزرگ میشود، دلباخته پسری به نام " رامین" میشود ئ روز ی به نشانه عشق وپایبندی در مهر  و دوستی ، دسته گل بنفشه به رامین هدیه میدهد:
 
به رامین داد یک دسته بنفشه
 
                      به یادم دار، گفتفا این همیشه
 
شاه موبد آن آشنایی را بر نمی تابد و با ترفندی رامین را از ویس دور میکند. رامین در شهر گوراب ( در نزدیکی ملایر کنونی) به زیبا رویی به نام "گل" دل می بازد . روزی در گلگشت با یار، دسته ای گل بنفشه به دست رامین می رسد و در آن حال رامین به یاد پیمان خویش با
" ویس" می افتد و افسوس می خورد:
 
ز یارانش یکی حور پری زاد
 
                بنفشه داشت ، یک دسته به او داد
 
دل رامین به یاد آورد آن روز
 
                    که پیمان بست با ویس دل افروز
 
از آن پس رامین هر بامداد ، دسته گل  بنفشه بر می چیند  و به یاد ویس بر باد میدهد :
 
بنفشه بر چدی هر بامدادی
 
                 به یاد زلف او بر باد دادی
 
۵_ تا مهرگان داریم نیازی به والنتاین نداریم:
 
متاسفانه چند سال است که شاهدیم مروجین فرهنگ بیگانه می کوشند  تا  با مطرح کردن جشن والنتاین در میان جوانان به ویژه در شهر های بزر گ این جشن غیر ایرانی را که پایه و بنیاد غربی دارد به جای جشن کهن و ایرانی مهرگان ترویج کنند. والنتاین جشن عشاق یا جشن پسر نیز نامیده می شود همه ساله در ماه فوریه توسط مسیحی ها گرامی داشته میشود . مشهور است که در قرون وسطی که کشیشی به نام والنتاین بر خلاف دستور صریح امپراتور زمان، دختران و پسران را به عقد هم در می آورد  و جان خود را بر سر این کار نهاد. به همین مناسبت غربی ها روزی را به نام او نام گذاری کرده و روز عشاق نامیدند . امروزه والنتاین در حقیقت وسیله ای برای ترویج دین و فرهنگ بیگانه در کشور های غیر مسیحی قرار گرفته و در این میان نیز بازرگانان غربی میکوشند با بهره برداری از این روز ، انواع کارتهای پستی پر زرق و برق و محصولات فنتزی و لوکس را به جوانان کشور های جهان بفروشند و به کسب و کار خود رونق دهند و در این میان گل سرخ را که در فرهنگ غربی نماد مهرورزی است به عنوان نماد این جشن برگزیده اند.
نکته بسیار با اهمیت در رابطه با جشن مهرگان این که در صورت توجه مسئولان این جشن کهن میتواند به صورت یک جشنواره پاییزی ملی یا منطقه ای با جنبه های فرهنگی ،هنری و اقتصادی گرامی داشته شود . میدانیم که پس از اسلام جشن مهرگان توسط خلفای اسلامی به بسیاری از کشور های عربی وارد شد و امروزه جشنواره های " مهرجان " در فصول مختلف سال در بسیاری از این کشور ها به ویژه در دبی ( همزمان با نوروز ) برپا میشود و از این رهگذر سود سرشاری نصیب بازرگانان این کشور ها میشود و به پدیده فرار سرمایه از کشورمان کمک میکند.
در چنین شرایطی اگر مسئولان کشور با برنامه ریزی دقیق مهرگان را در میان همه اقشار مردم به ویژه جوانان فراگیر سازند ، ضمن کمک به رونق اقتصادی زمینه را برای رشد ملی فرهنگی و جلوگیری از ورود سنتهای وارداتی به خوبی مهیا کرده اند.
 
۶_ یادآوری:  در پایاین یادآور میشویم   که ایرانیان برای برگزاری جشن مهرگان ، علاوه بر مهرورزی انگیزه های ارزشمند دیگری هم دارند. مهرگان جشن پیشیاز زمستان بزرگ و همچنین بزرگداشت قیام قهرمان ملی ، کاوه آهنگر در مقابل ضحاک زمان و پیروزی ایرانیان در برابر دشمنان فرهنگ این مرز و بوم است .
 
 
با سپاس از دکتر شاهین سپنتا از ماهنامه ایران مهر
با کوشش بخش فرهنگی جبهه ملی ایران اروپا - قبرس