• اوکراین اولین قدم بزرگ را در مسیری که چندان آسان به نظر نمی رسد برداشته است. آیندهی آن کشور علاوه بر ارادهی محکم آن کشور، به چگونگی تعامل همسایگان قدرتمند شرق و غرب با این ارتباط و تاثیر دارد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۷ اسفند ۱٣۹۲ -  ۲۶ فوريه ۲۰۱۴

    پس از سه ماه بحران سیاسی، اوکراین، پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی، خشن ترین و خونین ترین هفتهی تاریخ خود را ثبت نمود. روز شنبه، ٢٢ فوریه پارلمان رئیس جمور را برکنار نمود و حکم آزادی یولیا تیموشنکو، نخست وزیر پیشین را که در زندان به سر می برد صادر کرد. روز یک شنبه میدان استقلال "کیف" اولین روز پسا یانکوویج را جشن گرفت و هزاران نفر با دستههای گل یاد قربانیان یک هفتهی اخیر را گرامی داشتند. روزنامهی لیبراسیون فرانسه از آن به عنوان "بهار اوکراینی" یاد کرد.
اوکراین یک صفحهی تازه را در تاریخ خود رقم زد.

    رئیس جمهور اوکراین، در تاریخ ٢١ نوامبر ٢٠١٣ از امضای قرارداد تجاری و اقتصادی با اتحادیهی اروپا سرباز زد و از اتحادیهی گمرکی با روسیه، بلاروس و قزاقستان دفاع می کرد. او برای این امر به شدت از جانب روسیه تحت فشار بود. مردم ابتدا با سرزنش وی حرکتی را آغاز کردند؛ اما پس از نادیده گرفتن خواست مردم، این حرکت خیلی زود به یک اعتراض واقعی تبدیل شد.
   
    میدان استقلال به یک دژ نفوذناپذیر مردمی تبدیل شده بود. اعتراضات به تدریج رادیکال تر شد و معترضان با چوب، سنگ و کوکتل مولوتف و در روزهای پایانی با تفنگ بادی و حتا کلاشینکوف از خود در مقابل نیروهای پلیس دفاع می کردند. آنان در مقابل فشارهای پلیس و تک تیراندازها تاب آوردند، در سرمای جان سوز زمستان "کیف" میدان استقلال را خالی نکردند، دست در دست هم و با ارادهای پولادین تا رسیدن به خواستههایشان از پای نایستادند و نهایتن با هم سرنگون کردن رئیس جمهور طرفدار روسیه را جشن گرفتند. آن ها برای آن چه خود آن را آزادی و مسیر آیندهی کشور می دانند بهای نسبتن سنگینی پرداختند. ویکتور یانکوویچ پس از سقوط دولتش، فعلن در مکانی نامعلوم زندگی می کند. قرار بازداشت وی به اتهام "کشتار جمعی" مردم اوکراین صادر شد.
میدان استقلال اینک یک مکان سمبلیک برای اوکراینی ها است؛ زیرا "انقلاب نارنجی" سال ٢٠٠٤ هم در همین میدان رقم خورده بود.

    مردم اوکراین تنها طی سه روز ٨٢ کشته دادند و صدها نفر زخمی شدند. اوکراین بر سر یک انتخاب تاریخی قرار گرفته بود؛ انتخاب میان نزدیکی به روسیه یا پیوستن و چرخش به سوی اتحادیهی اروپا.
حکم بازداشت رئیس جمهور معزول روز دوشنبه، ٢٤ فوریه، توسط آرسن آواکوف، وزیر کشور جدید اوکراین اعلام شد.

    دولت به رهبری یانکوویچ تمایل داشت به روسیه نزدیک شود و در ماه نوامبر از امضای قرارداد اقتصادی و تجاری با اتحادیهی اروپا سرباز زد. اما مردمی که خواهان نزدیکی و پیوستن کشورشان به اتحادیهی اروپا بودند دست به تجمع زدند و سرانجام توانستند پس از سه ماه اعتراض و تظاهرات، نه تنها به خواستههای خود برسند بلکه دولت و رئیس جمهور را نیز سرنگون سازند.

    شورش مردم اوکراین در ساحل لنگر انداخت؛ اما اکنون همه چیز غیر پایدار است. هیاهو و هیجان انقلاب فرو خواهد نشست؛ اما اوکراین با مسیری که انتخاب کرد با چالش های اساسی روبرو خواهد بود.
اوکراین که یک کشور کلیدی برای ترانزیت گاز به اروپا محسوب می شود اینک در یک دوران حساس انتقال قدرت سیاسی قرار گرفته است. در جریان انقلابات گاهی خلا قدرت فاجعهبار خواهد بود. خلا قدرتی که خروج اجباری ویکتور یانوکوویچ به وجود آورده است. هم اکنون یک آرامش ناپایدار حاکم است؛ اما اگر جریان های سیاسی بتوانند خیلی زود بر سر مسالهی ادارهی کشور به توافق برسند، کشور در مسیر آرامش گام خواهد نهاد. در چنین شرایطی پارلمان ملی اوکراین به نام "رادا" با عجله به عنوان "اصلاحات قانون اساسی" رای داد تا اهرم های اجرایی کشور را در دست بگیرد.

    با در نظر گرفتن همسایگی روسیه و وابستگی اوکراین به گاز و کمک های آن کشور، بدون شک گذار از این مرحله دشوار خواهد بود. دولت در آستانهی ورشکستگی قرار دارد.
    اوکراین به عنوان یکی از کشورهای شوروی سابق با وسعتی کمی بیش از فرانسه و با جمعیتی ٤٦ میلیونی، از لحاظ جغرافیایی بین غرب و شرق- کشور- تقسیم شده است. تقسیم اوکراین به دو قسمت شرقی و غربی یک مسالهی جدی است. امکان تجزیهی بخشی از خاک اوکراین دور از انتظار نیست؛ زیرا شرق اوکراین منطقهای به نام "خارکوف" وجود دارد که روس زبان و استاندارها و مردم آن هوادار رئیس جمهور معزول هستند. مذهب آنان ارتدکس می باشد. خارکوف پایگاه سنتی یانکوویچ نیز هست. آن بخش از کشور تاکنون تمایلی ندارد که تصمیمات "کیف" را اجرا کند. اگر روسیه بخواهد می تواند از طریق این بخش از کشور اوکراین و هم چنین در شبه جزیرهی "کریمه" در جنوب مزاحمت های جدی را برای دولت جدید به بار بیاورد و این کشور را تا آستانهی جنگ داخلی پیش ببرد. کریمه دارای جمعیت قومی روس است. مسکو برای پیشبرد منافع استراتژیک خویش می تواند با کارت ناسیونالیسم روسی در کریمه، کیف را با مشکلات اساسی روبرو کند. هم این نگرانی هاست است که جان کری، وزیر امور خارجهی امریکا را واداشت تا در تماس تلفنی با همتای روس خود بخواهد روسیه "به حق حاکمیت اوکراین، تمامیت ارضی و آزادی انتخاب اوکراین" احترام بگذارد.

    در کریمه این ادعا قوت گرفته است که شبه جزیره یک بار دیگر به روسیه ملحق خواهد شد. منا‌طقی که به زبان روسی صحبت می کنند عبارتند از خارکوف، دونتسک، لوگانسک، دنیپروپتروسک و کریمه. از مجموع ٤٦ میلیون جمعیت اوکراین ١٤.٤ میلیون نفر در مناطق مذکور زندگی می کنند و از مکان های مهم صنعتی اوکراین به شمار می روند.
    مجلس که به کنترل مخالفان درآمده است به طور منظم در حال مشورت است. آنان می خواهند قانون اساسی سال ٢٠٠٤ را دوباره به کار بگیرند و یک دولت وحدت ملی را تشکیل بدهند که وظیفهاش هم زمان انتقال قدرت و برقرار کردن دوبارهی موازنهی امور مالی فاجعهبار کنونی باشد.

    روسیه به شدت به احتمال روابط نزدیک اتحادیهی اروپا و اوکراین حساس است؛ روابطی که بخشی از مردم روسیه که روز شنبه دولت یانکوویچ را سرنگون کرد و هم چنین سران مخالفان وی، خواهان آن هستند. دولت روسیه با اهرم های سیاسی/اقتصادی سعی خواهد کرد که دولت جدید اوکراین به اتحادیهی اروپا زیاد نزدیک نشود.
وزیر اقتصاد روسیه، آلکسی اولیوکایف، بلافاصله به تحولات اوکراین واکنش نشان داد و در مورد پیش بینی روابط آن کشور و اتحادیهی اروپا گفت: "مطمئننا شما می توانید راه خود را انتخاب نمائید...اما چنان چه اوکراین به اتحادیهی اروپا نزدیک شود روسیه تعرفه بر واردات از اوکراین را افزایش خواهد داد." وی در ادامه افزود که "کیف" نمی تواند یک شریک قوی روس باسد اما در همان حال توافق نامهی همکاری با اتحادیهی اروپا را امضا کند. این ها با هم هم خوانی ندارند. نخست وزیر روسیه هم به نوبهی خود با زیر سوال بردن مشروعیت دولت جدید گفت: "برای ما دشوار خواهد بود که با یک هم چون دولتی کار بکنیم."

    روسیه بزرگ ترین شریک تجاری اوکراین است. اوکراین برای تامین منابع انرژی خویش تقریبن کاملا به روسیه وابسته است و یک چهارم تجارت خارجی آن کشور با روسیه است.
شرایط جدید در اوکراین، رویاهای رئیس جمهور روسیه را که خواهان یک اتحاد سیاسی/ تجاری میان کشورهای عضو شوروی سابق بود را برباد خواهد داد. پوتین تمایل داشت که یک اتحاد اقتصادی از کشورهای شوروی سابق بنیاد نهد که توانایی رقابت با ایالات متحدهی آمریکا، اتحادیهی اروپا و چین را داشته باشد. تجربه نشان داده است که ولادیمیر پوتین بر سر مسایل استراتژیک روسیه به آسانی کوتاه نخواهد آمد. پشتیبانی از رژیم اسد و ایران در برابر غرب نمونهی بارز آن است. آیا پوتین اوکراین را به آسانی رها خواهد ساخت که به دامان اتحادیهی اروپا بگریزد یا تجربهی سوریه را در آن جا تکرار خواهد کرد؟

    دو سوی دیگر قضیه اتحادیهی اروپا و ایالات متحدهی آمریکا قرار دارند. کشورهایی که طبیعتن باید حامی و پشتیبان دولت جدید باشند. اتحادیهی اروپا ضمن پشتیبانی از دولت تازه و موفقیت مردم اوکراین در سرنگونی دولت پیشین اما با ترس و تردید به اوکراین نو می نگرد. آنان از دخالت روسیه در اوکراین بیم دارند. به همین دلیل هم بود که مقاماتی از کشوهای آمریکا، آلمان و فرانسه فورن با روسیه تماس گرفتند و ضمن بررسی شرایط پیش آمده از کرملین خواستند که از دخالت مستقیم در امور اوکراین خودداری ورزد. رئیس جمهور فرانسه در تماس تلفنی با ولادیمیر پویتن از "نیاز به یک گذار مسالمت آمیز" با وی سخن گفت. کشورهای غربی ترس خود از تجزیهی خاک اوکراین را نمی توانند پنهان نمایند. آنان نگران هستند که بحران ماههای اخیر فاصله بین شرق (کشور اوکراین) روس زبان و طرف دار روسیه با غرب ملی گرای آن کشور را گسترده کند.
به همین سبب است که سازمان امنیت و هم کاری اروپا یک فرستادهی ویژه برای اوکراین منصوب کرده و پیشنهاد ایجاد یک گروه مدیریت دوران انتقالی برای آن کشور را داده است.

    اتحادیهی اروپا و آمریکا اگر می خواهند که اوکراین هرچه سریع تر به ثبات نسبی برسد باید چند اولویت مهم را در دستور کار خود قرار دهند:
- با کمک های مالی و اقتصادی و تصویب یک وام اضطراری مانع از فروپاشی اقتصاد اوکراین شوند.
- با تماس مستقیم با روسیه، مانع شوند که شرق اوکراین به دامان روسیه فرو بیفتد.
- کمک به الحاق اوکراین به اتحادیهی اروپا

    در شرایط کنونی مسالهی دریافت وام از اتحادیهی اروپا، اولویت اصلی دولت جدید اواکرین است. وزیر اقتصاد دولت موقت اوکراین خواهان کمک ٣٥ میلیارد دلاری اتحادیهی اروپا طی سال های ٢٠١٤ و ٢٠١٥ شد؛ اما به نظر می رسد که رقم پیشنهادی اروپا بسیار کم تر از انتظارات اوکراینی ها باشد. اتحادیهی اروپا ممکن است یک وام ٢٠ میلیارد دلاری را بتواند در مدت ٧ سال در اختیار آن کشور بگذارد.

    اوکراین اولین قدم بزرگ را در مسیری که چندان آسان به نظر نمی رسد برداشته است. آیندهی آن کشور علاوه بر ارادهی محکم آن کشور، به چگونگی تعامل همسایگان قدرتمند شرق و غرب با این ارتباط و تاثیر دارد.