• آیا روزی ستیزه ها پایان خواهند یافت؟ بعید به نظر میرسد. ستیزه تا آنجا که سبب ویرانی محیط و نابودی یا جرح انسانها نشود میتواند به عنوان عرصه ای برای مقابلهء عقاید و اندیشه ها و ارزیابی و نقد هریک به شمار رود. رفتار انسانها میتواند در طول آن تکامل و بهبود یابد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۵ تير ۱٣۹۱ -  ۱۵ ژوئيه ۲۰۱۲

پیشگفتار
جنگ و ستیز در جامعهء بشری به قدمت تاریخ است. دامنهء آن میتواند از ستیز بین دو فرد شروع شده و تا جنگ بین دو کشور و یا گروهی از کشورها ( متّحدین و متفقّین در جنگ جهانی اوّل و دوّم) گسترده گرد د.
آیا جنگ و ستیز روزی از روی زمین رخت بر خواهد بست ؟ بعید به نظر میرسد. اگرچه آرزوی آن امری انسانی و تصوّر آن بسیار شیرین است. برخلاف جنگها ستیزه های بین افراد مهار پذیر ترند و امید بیشتری به حلّ آنها میرود.
علیرغم رویائی بودن وجود روابطی عاری از مناقشه بین آدمها، بررسی پایه ها و دلائل وجودی ستیزه ها و تلاش برای یافتن شیوهای رفع آنها امری ضرور و شایستهء ارج گذاریست. آنچه در پی میاید سعی در نمودن برخی از آنها دارد.
از عقائد رائج در بارهء ستیزه آغاز کرده و از آن تعریفی بدست میدهیم. عناصر تشکیل دهنده، زمینه ها و کسانی که در آن نقشی به عهده دارند در پی میایند تا سپس به نحوه های حلّ آن پرداخته شود.
رفتار افراد باید مورد توجّه بوده و آزمونی در این زمینه ارائه خواهد شد.
در میدان ستیز چهار نوع رفتار میتوان برگزید که به آنها خواهیم پرداخت.
اصولی را که برای موفقیّت در حلّ اختلاف لازم است در پی خواهیم آورد تا پس ازآن به شیوهء انتقاد کردن و نحوهء آرام کردن پرخاشجوئی ها بپردازیم.
در این مقاله ستیزه، اختلاف و مناقشه هم معنی اند.

عقاید رائج در بارهء ستیزه
آیا روزی ستیزه ها پایان خواهند یافت ؟
بعید به نظر میرسد. ستیزه تا آنجا که سبب ویرانی محیط و نابودی یا جرح انسانها نشود میتواند به عنوان عرصه ای برای مقابلهء عقاید و اندیشه ها و ارزیابی و نقد هریک به شمار رود. رفتار انسانها میتواند در طول آن تکامل و بهبود یابد.
آیا باید از ستیزه تا حدّ ممکن اجتناب کرد ؟
از ستیزه ای که سبب ویرانی و کشتار شود باید اجتناب کرد.
آیا ستیزه به ویران کردن رابطه می انجامد ؟
ضرورتآ نه. ستیزه ای که با خرد و روشن بینی با تعدیل نقطه نظرها ی طرفین و سپس رعایت آنها حل شود میتواند به قوام و بهبود رابطه کمک کند. چشم اندازی نو از همکاری و سازش میتواند پیش روی دو طرف گشوده شود.
آیا همهء   اختلافات به خشونت کشیده خواهند شد ؟
خشونت راه حل نیست. خشونت وقتی آغاز میگردد که از استدلال نا توانیم و نمی خواهیم خواست و حقوق طرف مقابل را محترم بشماریم. مسئولیت خشونت بیشتر با آنانیست که نیرو و امکانات (سرکوب ) را دارا هستند.
آیا در مناقشات همیشه یک برنده و یک بازنده وجود دارد ؟
از مناقشه ای که خردمندانه فیصله یابد هردو طرف برنده بیرون میایند و به خواستهای معقول خود میرسند. مناقشه ای که با زنده و برنده داشته باشد در واقع پایان نیافته است. طرفی که خودرا بازنده و مغبون مییابد در انتظار فرصت برای دستیابی به خواستهای خود در زمان مناسب و مترصد از سرگیری مناقشه باقی خواهد ماند.
آیا حلّ اختلاف با پنهان کردن هیجا نات امکان پذیر تر است ؟ باید هیجانات را اگر نه پنهان بلکه مهار کرد تا از فزایش تشنّج جلوگرفته و به ساختن جوّ آرامش کمک کرده باشیم.

تعریف ستیزه
ستیزه موقعیتی از رابطه است که طرفین آن نقطه نظر یکسان یا نزدیکی در بارهء موضوع مورد بحث ندارند.   
البته این اختلاف نظر به تنهائی برای وجود ستیزه کافی نیست و عناصر دیگری در برپائی آن شرکت میکنند که در سطور بعد خواهیم دید. میتوان با کسی یا گروهی اختلاف نظر داشت ولی با آنها مراوده و مکالمه و همزیستی را حفظ کرد. اینکه دیگری چون ما نمی اندیشد دلیلی برای طرد و از آن بدتر عزم به نابودی وی نیست.
آنچه بین ستیزه با دیگری و داشتن مسئله با دیگری فرق میگذارد اینست که در ستیزه و مناقشه دیگری را مسئول شرائط نا مطلوب میدانیم.

عناصر تشکیل دهندهء ستیزه
همانطور که پیش از این رفت اختلاف نظر یکی از عناصر سازندهء ستیزه است.
عنصر دیگر برای ایجاد موقعیّت ستیزه هیجانات و عکس العمل های ناشی از آنست که بر تنش میفزاید.
آخرین عامل برانگیزانندهء جوّ ستیزه خواست تحمیل نقطه نظر خویش بر دیگری از جانب یک یا هردو طرف رابطه است.
این سه پاره :
- اختلاف نظر
- هیجان و فشارهای ناشی از آن
- قصد تحمیل نقطه نظر خود
در کنار هم و با هم زایشگر و آتش افروز ستیزه هستند.
زمینه ها و افراد شرکت کننده
ستیزه در زمینه ها و محیطهای مختلف مثل خانواده، محلّ سکونت، محلّ کار، مدرسه ، جامعه میتواند بروز کند.
ستیزه میتواند بین دو فرد، دو خانواده، دو گروه اجتماعی، دو گروه از یک مذهب یا صاحب یک ایدئولوژی باشد.
بدون شک ابعاد ستیزه بر حسب تعداد و دامنهء افراد شرکت کننده در آن فرق میکند.
اینکه اختلاف و مناقشه در چه محیط و محلّی رخ دهد بر نحوه و وسائل حلّ آن تأثیر گذار است.
در یک مناقشهء خانوادگی میتوان از مشاورت و رأی دیگر افراد خانواده بویژه بزرگترها بهره برد.
در اختلافات مربوط به کار و حرفه نقش شوراها و دادگاههای صنفی اهمیّت پیدا میکند و به قراردادهای تصویب شده بین آنان رجوع و استناد میشود .

نحوه های رفتار فرد در هنگام ستیزه
بطور عمده سه نحوهء رفتار در میدان ستیزه را میتوان تشخیص داد :
- تهاجمی
منصف -
بی واکنش -
تحلیل رفتار افراد
رفتار کنشگران مناقشه هرچه که باشد قابل تعمّق و دقّت است. آیا این رفتار( تهاجم، انفعال) از جانب وی همیشگی است یا نه موقتآ تحت شرائط معیّنی مثل بیماری، جدائی از خانواده، از دست دادن مزایای کاری و حقوقی یا مرگ نزدیکان بروز کرده است ؟
رفتار های همیشگی مراقبت و توجه و احتمالآ در مانهای ویژهء خود را میطلبند.
با واکنشهای موقّت و ناشی از شرائط زمانی مشخّص باید رویکرد دیگری داشت.
اولیّن سئوال از خود اینست : آیا برخوردهای ما شدید و خارج از حدود معقول نیستند ؟ آگر چنین است با چه تمرینها و رهنمود هائی میتوان آنهارا کنترل کرد ؟ جلو گیری از بالا بردن صدا، صحبت کردن با آرامش ، مهار دستها برای اجتناب از خشونت با تمرین و تفکّر در بارهء عوارض و مضرّات آن امکان پذیر است.
همچنین میتوان از خود پرسید که دلائل و ریشه های اینگونه رفتار کدامند ؟ باید با خود گفت که این رفتار هر ریشه ای در دیروز داشته باشند امروز به زیانهای آن آگاهیم و میباید آن را مهار کرده و تغییر دهیم.
اگر میخواهیم بسمت حلّ اختلافات (بویژه بین ما و افراد) حرکت کنیم تحلیل و تغییر رفتار از طریق کار روی خود بسیار مهم است.
سئوال در بارهء واکنش های طرف مقابل نیز جایز است.
آیا واکنشهای او بیش از اندازه شدید است ؟
اینکه واکنشهای او همیشه بدین شکل بوده یا موقتآ چنین شده است.
همچنین باید امکان گفتگو را ملاحظه کرده و در جهت پیشنهاد و برقراری آن حرکت کرد.

آزمون تحلیل رفتار خود
این آزمون نام دیل کارنگی را بر خود دارد.
در این آزمون پانزده نوع واکنش ارائه میگردد. برای هر واکنش سه درجه از تواتر : نادر با ارزش عددی ١ ، گاه با ارزش عددی ٢ و غالبأ با ارزش عددی ٣ در نظر گرفته میشود. پس باید به هر یک از واکنشها یکی از این سه ارزش عددی متناسب با درجهء تکرارش از جانب شما داده شود.
١ – نقطه نظر دیگری میتواند نظر مرا تغییر دهد.
٢ – کسانی را که با من موافق نیستند ساکت میکنم.
٣ – به مسئله مدبّرانه خورد کرده و به هیچکس حمله نمیکنم.
۴ – احساس میکنم که دیگران میخواهند در تصمیمات من دخالت کنند.
٥ – وقتی با دیگران مخالفم افکار و اعتقاداتم را با ظرافت بیان میکنم.
٦- هنگامی که با دیگری مخالفم بجای ابراز عقیده ام آن را برای خودم نگه میدارم.
٧ –به نقطه نظر دیگری با انعطاف گوش میدهم.
٨ –چنان رفتار میکنم که بهترین چهره را از خود نشان داده باشم.
٩ –برای آنکه دیگران نقطه نظر مرا بشنوند صدایم را بالا میبرم.
١٠–معمولآ هنگام ابراز نظرم دیگران را تحقیر میکنم.
١١–سعی میکنم راهی برای مذاکره و رسیدن به توافق با دیگران پیدا کنم.
١٢-دیگران میگویند که زیادی بر عقیده ام پای میفشارم.
١٣ –باید مطمئن شوم که نقطه نظر من در مباحثه حتمأ مطرح شود.
١۴-فکر می کنم که مناقشه لازمهء هر بحثی است.
١٥-وقتی در جلسات نوبت اظهار نظر به من میرسد از همه پر حرف ترم.
برای محاسبهء نتیجهء آزمون :
ارزشهای عددی واکنشهای ١ ،٢ ،۴ ، ٦، ٨، ٩ ، ١٠ ،١٢ ، ١٣ ، ١۴ و ١٥ را با هم جمع کنید و از عدد بدست آمده ارزشهای وا کنشهای ٣ ، ٥ ، ٧ و ١١ را کم کنید.
اگر نتیجهء بدست آمده عددی بین ١ و ۴ است آدمی بی واکنش هستید.
نتایج بین ٥ تا ١٠ بر آدمی منصف دلالت دارند.
نتائج ١١ یا بالاتر از رفتاری تهاجمی حکایت میکنند.
اگر شخصی بی واکنشید باید هنر ابراز نظر و عقیده همراه با ظرافت و سیاست را فرا بگیرید.
اگر نمره ای بین ٥ تا ١٠ دارید بر کار و روابط حرفه ای خود مسلط هستید و از پس مناقشات دشوار بر میائید.
اگر نمرهء شما بالاتر از ده است بهتر است هنر گوش فرادادن به به دیگران و بیان روشن و آرام عقاید خودرا فراگیرید.

بررسی خود و دیگری
در درگیری با افراد دیگر باید مجموعهء خود ، دیگری و رابطهء آمیخته به تنش را مورد بررسی قرارداد.
٠ از خود بپرسید : "تا چه حد پیش داوریهای من بر این رابطه تآثیر میگذارند ؟ ".
٠ سه مورد از نحوهء رفتار خود را که میتوانید برای بهتر کردن رابطه تصحیح کنید مشخص کرده و برای تغییر آنها در ظرف سه ماه اقدام کنید.
٠ از طرف دیگر در گیر بپرسید که به نظر او چگونه میتوانید به آرام کردن شرائط کمک کنید. اورا تشویق کنید که بی واهمه انتقاداتش را مطرح کند.
٠خود را به جای او بگذارید. به نظر شما او در بارهء تلاشتان برای حلّ اختلاف چه فکر میکند ؟
٠ پنج خصوصیّت مثبت در طرف مقابل بیابید سپس پنج مورد از منفعتهای داشتن یک رابطهء بهتر با اورا ذکر کنید.

چند اصل
برای حلّ اختلافات باید اصولی داشت و بر مبنای آنها حرکت کرد. شما میتوانید بر اساس تجارب خود اصولی را بیا بید یا آنچه را که در زیر میاید در نظر بگیرید :
٠ کسی را نمیتوان عوض کرد ولی میتوان افکار و عقایدش را تغییر داد. این به معنای این نیست که کسی عوض نمیشود. ما نمیتوانیم اورا عوض کنیم ولی وی با مرور زمان با مداقه و تفکّر در خلوت خود، کار روی خود میتواند عوض شود.
٠ نباید در مناقشه غرق شد و شب و روز بدان چسبید. بر عکس باید گاه گاه از آن فاصله گرفت. از دور بدان همچنان صحنهء نمایشی نگریست و حرکات خویش و دیگری را با چشمی نقّاد مشاهده کرد.
٠ باید به ارزشهای طرف مقابل قدر گذاشته و این قدر گذاری را نشان داده و بیان کرد. واکنشهای مثبت نسبت به وی در جلب اعتماد او و ایجاد تفاهم تأثیر دارند.

گفتگوی انتقادی
وجود امکان گفتگو بخودی خود ارزشمند و غنیمت ا ست و باید از آن برای مطرح کردن مسئله و حلّ آن سود برد.
گفتگو در این شرائط مطرح کردن انتقاداتی را شامل است. برای آنکه گفتگوی انتقادی ثمر بخش باشد باید از پیش به ترتیبات آن اندیشید. در این جا مدل گفتگوی زیر را برا ی نمونه ارائه میکنیم :
- شروع از واقعیّتهای عینی و اجتناب از اعلام طرف مقابل به عنوان عامل.
بایستی حتی المقدور از فعل مجهول سود برد و به جای گفتن :
٠ تو یخچال را اینجا گذاشتی.
گفت :
٠ یخچال اینجا گذاشته شده است.
- بیان نتایج و دشواریهای ایجاد شده :
٠ بودن یخچال در اینجا فضا را تنگ و رفت و آمد را مشکل کرده.
- پیشنهاد راه حل یا تقاضای راه حل :
٠ بهتره یخچال را سر جای اولّش بگذاریم.
یا :
٠ تو چه پیشنهادی داری ؟
میتوانید مسائل متعددی را که باید در بارهء آن گفتگو کنید در نظر بگیرید. مسائلی مثل تعویض دفتر کار، تعویض محلّ ماشین چاپ، تغییر ساعات کار از این قبیل اند که مدل گفتگوی با لارا میتوان بدانها تطبیق داد.

آرام کردن پرخاشها
پرخاشها به ویژه نوع شفاهی آنها محیط را متشنّج کرده و زمینه را برای خشونت آماده میکنند. پرخاش و خشونت راه به جائی نبرده و مارا از حلّ ستیزه دورتر و دور تر مینمایند. پس باید بتوانیم پرخا ش را خنثی کرده و زمینه را برای گفتگوئی آرام مساعد سازیم.
بدین منظور مدل زیر برای پاسخ به پرخاش پیشنهاد می شود :
- بازگوئی شکایت و دلیل ناراحتی پرخاش کننده.
بدینترتیب پرخاش کننده مطمئن میشود که ناراحتی اش و دلیل آن فهمیده شده است که این خود میتواند او را تا حدّی آرام کند.
- گفتن روشن و آرام ناراحتی خود و دلیل آن.
- پیشنهاد یا تقاضای راه حل.
مثال زیر را برای بهتر نشان دادن این مدل می آوریم.
او٠ ...باز تو یخچال رو اینجا گذاشتی.
شما٭ میفهمم که جای یخچال رو مناسب نمیدونی شاید جا رو تنگ کرده. میتونی به من بگی.
حالا که میز را گذاشتیم اونور فکر کردم بهتره یخچال اینجا باشه.
تو چی فکر میکنی ؟ راه حلّی داری ؟

شیوه های برخورد در ستیز
در مناقشه و ستیز چهار شیوهء برخورد میتواند مورد گزینش قرار گیرد : اجتناب، سازش، همکاری، رویاروئی. هریک از این شیوه ها میتوانند بسته به شرائط موثر واقع شوند. گاه نیز میتوان دو شیوه را در در گیری بکار گرفت.

A- رویاروئی
اینان در پی مهار و کنترل شرائط و دیگرانند. اینان بر آنند که راه حل فقط در دست آنهاست و از موضع قدرت و فرمان رانی برخورد میکنند.

B- همکاری
صاحبان این سلک با استحکا م و بدون ایجاد تشتت و بی حرمتی به طرف مقابل به دفاع از مواضع خود میپردازند. این افراد آمادهء همکاری برای آینده هستند. اینان روی قدرت بیان و اقناع خود حساب میکنند.

C- سازش
صاحبان این شیوه طرف مقابل را زیر نظر گرفته و عکس العمل ها ی خود را می سنجند. این افراد فی البداهه به سخنان طرف مقابل گوش داده و خود را زیر سئوال میبرند. این افراد اهل سازش و هم آهنگی اند.

D- اجتناب
در این شیوه تمایل است به گریز از هر نوع ستیز و در گیری. کسانی که این شیوه را بر میگزینند شرائط را به بهای بی حرکتی و بی تفاوتی پذیرفته و صبر و انتظار را پیشه میکنند.

چنانچه در نمودار مقابل میتوان دید شیوهء همکاری هم منافع دیگری و هم منافع فردی را در بالاترین درجه در نظر میگیرد.
اجتناب ،چشم پوشی از منافع خود و دیگریست.

آزمون شیوهء برخورد شما در ستیز
مولفین این آزمون
(Robert, ۱۹٨۲, Cormier, ۱۹۹۵)
میباشند.

در هر مورد یکی از واکنشهای A ، B ، C ، یا D را انتخاب کنید.
١ – وقتی کسی که برایش ارزش قائلم با من دشمنی میورزد من:
A هم با او مثل خودش رفتار میکنم.
B سعی میکنم اورا متقاعد کنم که از دشمنی با من دست بردارد.
C تا امکان دارد به حرفهایش گوش میدهم.
D محل را ترک میکنم.
٢ - وقتی کسی که برایم بی تفاوت است با من دشمنی میورزد من:
A هم با او مثل خودش رفتار میکنم.
B سعی میکنم اورا متقاعد کنم که از دشمنی با من دست بردارد.
C تا امکان دارد به حرفهایش گوش میدهم.
D محل را ترک میکنم.
٣ – وقتی شاهد جنگ و دعوای افرادی خشمگین که خشونت به خرج میدهند و یکدیگر را تهدید و با تندی صحبت میکنند هستم :
A دخالت میکنم و طرف یکیشان را میگیرم.
B سعی میکنم آنهارا آشتی دهم.
C به تماشا می ایستم تا ببینم آخرش چی میشود.
D فوری صحنه را ترک میکنم.
۴ – وقتی متوجه میشوم که کسی دارد از من استفاده میکند قادرم :
A هر جوری هست سعی کنم رفتار این شخص را عوض کنم.
B با تکیه بر واقعیّتها تغییری در شرائط ایجاد کنم.
C انرژی زیادی برای تغییر رابطه صرف کنم.
D از رابطه کنار میکشم.
٥ – وقتی با دیگری در ستیز و جدل هستم عکس العمل من معمولأ :
A دعوت او به چشم گشودن به واقعیّت مسئله است.
B تحلیل منطقی شرائط با هم است.
C صرف انرژی زیادی برای یافتن راه سازش است.
D واگذار کردن اوضاع به زمان است.
٦ -مهمترین خصوصیّتی که میخواهم در زمان حلّ در گیری ها داشته باشم :
A در برابر احساسات و هیجاناتم قوی باشم.
B خیلی با هوش و مبتکر باشم.
C خونگرم باشم و دیگران را با دیدهء اغماض نگاه کنم.
D صبور باشم.
٧ – بدنبال یک مجادلهء جدّی با کسی که خیلی مورد قبول من است :
A ترتیبی میدهم که در اوّلین فرصت با وی دوباره صحبت کنم چون برای خاتمه دادن قضیّه راه حلّی دارم.
B برام خیلی مهم است که بهر قیمت به این اختلاف خاتمه بدهم.
C خودم را خیلی سرزنش میکنم، غالبأ به آن فکر میکنم ولی هیچ اقدامی برای تماس گرفتن نمی کنم.
D صبر میکنم تا اوضاع آرام بشود بی آنکه صریحآ از آن صحبت کنم.
٨ – وقتی که شاهد یک در گیری جدّی که بین دو نفر از عزیزانم پیش میاید هستم معمولا :
A تأسفم را از آنچه که پیش آمده ابراز میکنم.
B تلاش میکنم که آنهارا به حلّ اختلافشان متقاعد کنم.
C منتظر نتیجهء کار میشوم.
D از معرکه دوری میجویم.
٩ -– وقتی که شاهد یک در گیری جدّی که بین دو نفر که برایم بی تفاوتند پیش میاید هستم معمولا :
A تأسفم را از آنچه که پیش آمده ابراز میکنم.
B تلاش میکنم که آنهارا به حلّ اختلافشان متقاعد کنم.
C منتظر نتیجهء کار میشوم.
D از معرکه دوری میجویم.
١٠ –آنچه که معمولآ دربارهء رفتار من در ستیزه ها یا در اختلافات جدّی گفته میشود اینست که :
A حتی المقدور سعی میکنم پیروز بشوم.
B تلاش میکنم که با اختلافات کنار بیایم.
C بسیار مدارا میکنم.
D حتی المقدور از درگیری اجتناب میکنم.
١١ – هنگام مباحثه با دیگری در درگیری :
A سعی میکنم با تکیه بر استدلالاتم پیروز شوم.
B برای یافتن راه حلّی که به نفع هردو یمان باشد به جای گوش دادن به اوبیشتر من حرف میزنم.
C به او گوش میدهم و برای اینکه مطمئن شوم که حرفش را فهمیده ام آنچه را که گفته است به شکلی دیگر بازگو میکنم.
D به دقّت ولی بی آنکه حرفش را باز گو کنم به او گوش میدهم.
١٢ – وقتی در ستیزهء ناخوشایندی در گیر شده ام :
A میتوانم به طرف مقابل طعنه بزنم.
B میتوانم در بارهء وضعیّت یا رابطه مان شوخی کنم.
C خیلی جدّی نیستم و میتوانم به خودم بخندم.
D خیلی دل و دماغ شوخی ندارم.
١٣ –وقتی کسی کاری انجام میدهد که مرا عصبانی میکند معمولا :
تو چشمهاش زل میزنم.A
B بهش همینطور نگاه میکنم.
C چند نگا ه سریع بهش میاندازم.
D از نگاه کردن مستقیم بهش اجتناب میکنم.
١۴ - وقتی کسی کاری انجام میدهد که مرا عصبانی میکند معمولا :
بهش نزدیک میشم و شانه یا بازو یا ... را لمA
B با حرکت دست و بدن انچه را که میخواهم بهش می فهمونم.
C بهش نزدیک میشم ولی بهش دست نمیزنم.
D ازش فاصله میگیرم و دستهایم راجمع و جور میکنم.
١٥ - وقتی کسی کاری انجام میدهد که مرا عصبانی میکند معمولا :
صریحأ بهش میگم که از کارش دست بردارد.A
B سعی میکنم متقاعدش کنم که از رفتارش دست بردارد.
C با مهربانی باهاش صحبت میکنم و احساسم را نسبت به رفتارش به او میگویم.
D نه کاری میکنم و نه چیزی میگویم.
پس از پایان این پانزده مورد تعداد جوابهای A، B، C، و D را مشخص کنید تا ببینید شیوهء برخورد شما در ستیزه ها چگونه است.
برای یادآوری :
A- رویاروئی
B- همکاری
C- سازش
D- اجتناب

برای تماس:
homaeeomid@yahoo.fr