• بحران سوریه یک وضعیت منحصر به فرد است که هر گونه تغییر شتاب زده و یکجانبه یی را فعلا متنفی می کند. بر این اساس دو تصویر کاملا متفاوت وجود دارد که در اولی با یک مصالحه ملی، منطقه یی و بین المللی دامنه بحران تحت کنترل و مدیریت کم هزینه قرار گیرد یا در تصویر دوم با یک سوریه فروپاشیده، درگیر جنگ داخلی و منطقه یی دستخوش تنش های ژئوپلتیک روبرو خواهیم بود ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۲۲ اسفند ۱٣۹۰ -  ۱۲ مارس ۲۰۱۲

بحران سوریه از فاز اعتراضات مسالمت آمیز مردمی به سمت درگیری های نظامی و آستانه ی جنگ داخلی با محوریت رژیم "بشار اسد" و گروه های شبه نظامی بنیادگرای اسلامی تحت رهبری "شورای ملی سوریه" جهت گیری کرده است. به موازات این تغییر در ساخت درونی بحران، اهداف ژئوپلتیک منطقه یی و جهانی نیز در دو قطب موافق و مخالف به رهبری روسیه، چین و ایران از یک طرف و جهان غرب و اتحادیه عرب با محوریت شورای همکاری خلیج فارس تاثیر دوجانبه خود را بر موقعیت بحران گذاشته است. به همین دلیل "کنش" و "واکنش" نیروهای درگیر به طور هم زمان ابعادی ناهمسو و غیرمتجانس را از خود بروز می دهد که موقعیت را به سمت یک "سیکل معکوس" سوق می دهد. در چنین وضعیتی مرز حوزه ملت و حوزه قدرت به شدت مخدوش شده است و بعضا در هر دو سوی ماجرا نیروهای غیردمکراتیک و واپسگرای درونی و بیرونی تبدیل به بازیگران اصلی بحران موجود شده اند. درگیری نیروهای امنیتی و ارتش سوریه با شبه نظامیان مخالف که خود را "ارتش آزادیبخش سوریه" می خوانند به همان میزان که تلفات انسانی و مادی را گسترش داده است، راه حل بحران و برون رفت از وضعیت موجود را نیز بسیار سخت و پیچیده تر کرده است. در این بین طرح های یکجانبه ی آمریکا، اتحادیه اروپایی و اتحادیه عرب در چارچوب سرنگونی بشار اسد و هم چنین مقاومت مسکو و پکن جهت عدم صدور مجوز از شورای امنیت برای دخالت در موضوع نیز به بن بست موجود ابعاد بزرگتری بخشیده است. اما این وضعیت در شرایط کنونی تقریبا همه بازیگران را متقاعد کرده است که در قالب کلیشه های کنونی نمی توان تاثیر مثبت و کارآمدی بر بحران گذاشت. به همین جهت به تازگی محور جدیدی بر اساس یک "موازنه منفی" حول توافقات و مصالحه حداقلی تحت رهبری "کوفی عنان" دبیرکل پیشین سازمان ملل متحد آغاز گردیده که کورسویی از امید را برای حل بحران در افق دور دست نشان می دهد. کوفی عنان در شرایط دوقطبی کنونی شاید بهترین گزینه برای میانجی گری و پیشبرد طرح مصالحه ی ملی تلقی شود چرا که اعتبار وی از سوی هر دو طرف مناقشه و ارائه راه حل صادقانه خدشه ناپذیر می باشد. در طول بیش از یک سال که از بحران سوریه می گذرد شاید این انتخاب داور مرضی الطرفین بهترین تصمیم جهت حل و فصل عادلانه و انسانی قضایای بغرنج فعلی بوده است.
سفر دو روزه عنان در طی روزهای ۱۰ و ۱۱ مارس به دمشق و مذاکرات با اسد و سفر وی به قاهره جهت دیدار با "نیبل العربی" دبیرکل اتحادیه عرب و مخالفان سوری انجام گرفته است. هر چند که از همان ابتدای ماموریت آقای عنان شورای ملی سوریه هر گونه مذاکره با اسد را رد کرده و متقابلا اسد نیز ضمن استقبال از تلاش های صادقانه وی گفته است که تا زمانی که گروه های تروریستی مسلح به مبارزه ادامه می دهند هر گونه راه حل دیپلماتیک منجر به شکست می شود اما به نظر می رسد که شرایط فعلی به هر دو طرف موقعیت و جایگاه حداقلی را تحمیل کرده است. تلاش های شکست خورده ی غرب و اتحادیه عرب برای صدور قطعنامه در شورای امنیت و تعبیر نشدن رویاهای مخالفان اسد جهت اجرای مدل لیبی و هم چنین سرخوردگی اکثریت جامعه سوری از اپوزیسیونی که از تغییر حتی به بهای جنگ داخلی استقبال می کند، ابتکارعمل و مشروعیت نسبت به قدرت مستقر را از آنان سلب کرده است. از طرف دیگر مشت آهنین اسد در طول ماه های گذشته از آنجا که قادر نبوده است به بحران خاتمه دهد و اپوزیسیون قطب بندی بدیل خود را در مقابل رژیم بیش از پیش تثبیت می کند، بشار اسد و متحدین بیرونی وی را متقاعد به یک راه حل بینابین کرده است. تجربه ناموفق تونس، مصر، یمن و لیبی که "بهار عربی" را در پای نیروهای اسلامگرا و سلفی عرب قربانی کرد نیز موضوع قابل توجه دیگری است که شهروندان دمکراسی خواه سوری را از سیر تحولات هراسناک می کند. آخرین نظرسنجی که به تازگی انجام گرفته و روزنامه انگلیسی گاردین آن را منتشر کرده است نشان می دهد در حالی که در منطقه عربی حدود ٨٨ درصد به رفتن اسد اعتقاد دارند اما در درون سوریه موافقان ماندن اسد در قدرت عدد ۵۵ درصد را نشان می دهد. هم چنین در طی چند ماه اخیر تلاش های مخالفان اسد برای وحدت درونی در میان خود به شکست انجامیده و نشست هایی چون کنفرانس "دوستان سوریه" که به تازگی در تونس برگزار گردید نشان داد که حتی دوستان و متحدین اپوزیسیون سوریه نیز هیچ راه حل و الگوی ملی جهت دوران پس از بشار اسد ندارند. تحرکات تازه در حوزه بحران سوریه بر اساس الگوی تحمیلی موازنه منفی هم زمان با سفر کوفی عنان به منطقه در نشست اتحادیه عرب با روسیه در قاهره نیز دنبال شده است. روز شنبه ۱۰ مارس نشست قاهره بعد از رجزخوانی های ابتدای کنفرانس که بین "سرگی لاورف" وزیر امور خارجه روسیه با نمایندگان عربستان و نخست وزیر قطر رد و بدل گردید در نهایت به یک توافق انجامید که بیش از هر چیز موجب خشنودی مسکو را فراهم آورد. در قاهره دو طرف پذیرفتند که بحث دخالت نظامی خارجی در بحران سوریه را باید منتفی شده به حساب آورد، شرط کناره گیری اسد از قدرت را فعلا می بایست مسکوت گذاشت، ایجاد شرایط جهت ارسال و توزیع کمک های انساندوستانه به تمام مردم سوریه فراهم گردد و هم چنین هر دو طرف از ماموریت کوفی عنان بدن هیچ گونه پیش شرطی حمایت کنند. این در حالی است که آقای عنان طی اولین اظهارات خویش بر این نکته انگشت گذاشته است که هر گونه بحث جهت تسلیح مخالفان اسد که عربستان و قطر به طور قاطع دنبال می کردند منجر به پیچیده تر شدن اوضاع و سوق یافتن بحران به سمت جنگ داخلی خواهد شد. از سوی دیگر اظهارات "آلن ژوپه" وزیر امور خارجه فرانسه مبنی بر اینکه کشورش در هیچ اقدام نظامی بدون مجوز شورای امنیت شرکت نمی کند و اینکه در شرایط کنونی نیز صدور قطعنامه به جهت مخالفت مسکو و پکن در این خصوص نیز منتفی است در کنار اظهارات "گیدو وستروله" وزیر امور خارجه آلمان مبنی بر حمایت این کشور از گذار مسالمت آمیز قدرت در سوریه نشان می دهد که جامعه جهانی و غرب نیز به مصالحه حداقلی جهت اجتناب از جنگ داخلی متقاعد شده است. آنچه هم اکنون در بحران سوریه بازیگران درونی و بیرونی را به تامل دوباره واداشته است هراس از بروز جنگ داخلی در این کشور است که بعد از درگیری های شهر حمص ضرورت بازنگری در موقعیت تازه را الزام آور کرده است. برآورد سود و زیان یا هزینه – فایده معادله فعلی با توجه به موقعیت منطقه یی سوریه هر دو قطب مخالف و موافق را ناچار به تغییر خواسته های حداکثری و سیاست سلبی خود کرده است. تمام داده های موجود به لحاظ پراگماتیسم سیاسی و معادلات ژئوپلتیک گویای این واقعیت است که بحران سوریه یک وضعیت منحصر به فرد است که هر گونه تغییر شتاب زده و یکجانبه یی را فعلا متنفی می کند. بر این اساس دو تصویر کاملا متفاوت وجود دارد که در اولی با یک مصالحه ملی، منطقه یی و بین المللی دامنه بحران تحت کنترل و مدیریت کم هزینه قرار گیرد یا در تصویر دوم با یک سوریه فروپاشیده، درگیر جنگ داخلی و منطقه یی دستخوش تنش های ژئوپلتیک روبرو خواهیم بود.