• یکی از اهداف اصلی اجرای پروژه، کاهش آسیب پذیری اروپا در زمینه تامین گاز مورد نیاز است زیرا مسکو بارها از سلاح صادرات گاز علیه اروپا به عنوان بخشی از دیپلماسی تحت فشار قراردادن کشورهای اروپایی استفاده کرده ‌است و اروپائیان را با بحران کمبود گاز به خصوص در فصل زمستان مواجه کرده است ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۵ بهمن ۱٣٨٨ -  ۱۴ فوريه ۲۰۱۰

پروژه‌ گاز نابوکو
روز دوشنبه ۲۲ تیر ۱٣٨٨ (۱٣ جولای ۲۰۰۹ میلادی) ۵ کشور ترکیه، اتریش، مجارستان، بلغارستان و رومانی و با حضور نمایندگان آمریکا و ۲۰ کشور دیگر در هتل ریکسوس آنکارا پروژه‌ گاز نابوکو را به امضا رساندند. شرکتهای او ام وی اتریش، ام او ال مجارستان، ترانس گاز رومانی، بلغار گاز بلغارستان، بوتاش ترکیه و آر دبلیو ای آلمان سهامداران پروژه ناباکو هستند. پروژه‌ گاز نابوکو بعنوان جایگزین پروژه‌ گاز باکو ـ تفلیس ـ جیحان که‌ اوضاع بحرانی و جنگ یکی دوسال اخیر قفقاز، همراه‌ با استفاده‌ سیاسی روسیه‌ از صدورانرژی به‌ اروپا نگرانی اروپائیان را تشدید نموده‌ و آنان را به ‌فکر ایجاد طرحهایی دیگربرای رهایی از دولت روسیه‌ نموده ‌است، در نظر گرفته شده است. گفتنی است نام ناباکو از یک اپرا در وین گرفته شده است، اما در موارد بسیاری به‌معنی نوباکو یعنی باکوی جدید تعریف می شود.
یکی از اهداف اصلی اجرای پروژه، کاهش آسیب پذیری اروپا در زمینه تامین گاز مورد نیاز است زیرا مسکو بارها از سلاح صادرات گاز علیه اروپا به عنوان بخشی از دیپلماسی تحت فشار قراردادن کشورهای اروپایی استفاده کرده ‌است و اروپائیان را با بحران کمبود گاز به خصوص در فصل زمستان مواجه کرده است. در سه سال گذشته، روسیه که‌ بزرگترین صادرکننده‌گاز به‌اروپا می باشد، دو بار با قطع جریان گاز بر روی مصرف کنندگان اروپایی، آنان را در فصل سرما دچار بحران کرده است.
با روی کارآمدن دولت غربگرای خانم یولیا تیموشنکو در اکراین و رئیس جمهوری فعلی آن کشور آقای ویکتور یوشنکو در سال ۲۰۰۴ که‌ با انقلاب نارنجی پیروز گشتند و بخشی از موج انقلاب های موسوم به رنگی در کشورهایی همچون گرجستان و قرقیزستان بودند، زمامداری آنان در مرحله ‌اول به تنش گازی میان روسیه و اکراین درسالهای ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ انجامید. مضافا" کشورهای دیگر اروپای شرقی و بویژه‌ لهستان بطور مداوم نگران سیاستهای دولت روسیه‌ و استفاده‌ سیاسی از پروژه‌های گازی آن کشور بوده‌اند. اما روسها مخالفت و نگرانی های کشورهای اروپای شرقی را ناشی از عدم دستیابی آن کشورها به ‌سود ‌ژئوپلیتیکی ‌(به ‌عنوان ‌کشورهای ‌ترانزیتی) ‌و ‌اقتصادی ‌(پرداخت‌ها ‌بابت ‌اجاره ‌زمین ‌و ‌ترانزیت) می پندارد.
پروژه گاز باکو ـ تفلیس ـ جیحان و پروژه‌ نفتی باکو ـ تفلیس ـ باتومی به عنوان یکی از مهم ترین پروژه های غرب و آمریکا در منطقه با حمله‌ روسیه‌ به‌ گرجستان دچار مشکلات شد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای جنگ اوت ۲۰۰٨ تغییر و تحول در ژئواکونومیک منطقه‌ قفقاز و تغییر در معادلات انرژی اروپا بود. روسیه از خط لوله باکوـ تفلیس ــ جیحان که نفت آذربایجان را با دور زدن روسیه و از طریق گرجستان به بازارهای مدیترانه منتقل می نماید آشکارا ناخشنود بود. خط لوله گاز یادشده‌، گاز آذربایجان را به ترکیه و اروپا منتقل می نماید. گرچه‌ کشورهای آسیای میانه‌ بویژه‌ قزاقستان منافع خودرا در انتقال گاز به‌ اروپا درگرو همکاری با روسیه‌ می بینند و سران کشورهای آسیای میانه‌ (قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان) در نشست پراگ از امضای بیانیه پایانی درخصوص مشارکت در پروژه‌ نوباکو خودداری نمودند و با عزم راسخ خود اتحادیه اروپا را شگفت زده کردند. اماشرکت گازپروم روسیه‌ کماکان نگران پیوستن کشورهای آسیای مرکزی به پروژه‌ نوباکو هست خصوصا" تنشهای جاری میان سرکت گازپروم روسیه‌ با ترکمنستان، آن کشور با بستن قرارداهایی با کشور چین و همچنین صدور گاز به‌ ترکیه‌ از طریق خاک ایران نگرانی ها روس ها را تشدید نموده ‌است.

بنابراین مقامات و کارشناسان اتحادیه اروپا طرح‌های مختلفی را برای تأمین انرژی درپیش گرفتند که‌ یکی از مهم‌ترین اهداف آنان مسئله متنوع‌سازی مبادی واردات اعم از حامل‌های انرژی و خطوط انتقال است. اتحادیه‌ اروپا با توجه‌ به سابقه ‌منفی روسیه در استفاده از انرژی به عنوان سلاح سیاسی در پی متقاعد کردن کشورهای صادرکننده‌ انرژی و همچنین احداث خطوط جدید انتقال برآمدند. مهمتر از آن نیز برنامه‌ای در زمینه ایجاد نیروگاه عظیم خورشیدی در صحرای افریقا با هزینه صدها میلیارد دلار در دست طراحی است. بحث متنوع‌سازی واردات گاز به‌ اروپا و رهایی از فشارهای روسیه‌ که‌ از طریق خط لوله‌ موسوم به‌جریان شمالی به‌اروپا ارسال می نماید، دو خط لوله‌ دیگر نوباکو و جریان جنوبی دراولویت اروپائیان قرار گرفت.

روسها درمقابل پروژه‌ی گاز نابوکو که‌ باهزینه‌ کشورهای غربی آماده‌ می گردد دو خط لوله‌ گاز جریان شمالی و جریان جنوبی را پیشنهاد کردند، تاشاید بتواند هژمونی خود را کماکان حفظ نمایند، اما پروژه‌های روسیه‌ هرکدام موافق و مخالف خود را داشته‌ است. پروژه‌ جریان شمالی که‌ انتقال آن از دریای بالتیک می گذرد به‌ بهانه‌های مختلف از طرف کشورهای سوئد و فنلاند مورد مخالفت قرار گرفت و تنها المان و دانمارک موافق اجرای آن هستند. انگلستان نیز مشکلی با طرح مزبور ندارد.
علاقه‌مندی ‌دانمارک ‌به ‌اجرای ‌پروژه ‌«جریان ‌شمالی» ‌با ‌برنامه‌‌های ‌افزایش ‌سهم ‌گاز ‌طبیعی ‌در ‌بیلان ‌انرژی آن ‌کشور ‌ارتباط ‌دارد. ‌شرکت گازپروم روسی‌ اوایل ‌اکتبر ‌سال ‌۲۰۰۹ میلادی ‌با ‌شرکت Dong Energy ‌قرارداد ‌مکملی ‌امضا ‌کرده ‌و طبق ‌آن ‌قصد ‌دارد ‌صادرات ‌گاز ‌خود ‌به ‌دانمارک ‌را ‌از ‌۱ به ‌۲ ‌میلیارد ‌متر ‌مکعب ‌در ‌سال ‌افزایش ‌دهد. اما، موضع‌گیری ‌فنلاند در قبال این خط لوله که ‌ناشی ‌از ‌نگرانی‌های ‌زیست‌‌محیطی ‌و ‌ملاحظات ‌اقتصادی این کشور است، قرارداد را با مشکل مواجه‌ ساخته‌ ‌است. کشور آلمان نیز که روابط گسترده و تاریخی با روسیه دارد قراردادهای بلندمدت در حوزه انرژی را منعقد نموده‌ و معتقد است که‌ توافق با روس ها بهتر از هر انتخاب دیگری است. انگلستان نیز قصد دارد از سال ۲۰۱۲ گاز روسیه را به طور مستقیم از طریق خط لوله «جریان شمالی» دریافت کند و برای خود سالانه چهار میلیارد متر مکعب گاز رزرو نماید.

پروژه‌جریان جنوبی روسیه‌ انرژی موردنیاز اروپا را از طریق دریای سیاه‌ و با مشارکت ترکیه‌ به‌ کشورهای اروپای جنوبی همچون بلغارستان، یونان و ایتالیا، اتریش و مجارستان صادر می نماید و روسیه‌ به‌ کمک کشورهای آسیای مرکزی قادر به‌ تامین گاز مورد نیاز اروپا خواهد بود. بر اساس مطالعات انجام شده، ظرفیت این خط انتقال ٣۱ میلیارد مترمکعب گاز می باشد. اما در صورت اجرای طرح جریان جنوبی ظرفیت آن به‌ ۴۰ میلیارد متر مکعب تا سال ۲۰۱٣ افزایش می یابد. با توجه‌ به‌ بی اعتمادی شدید اروپائیان به‌ روسیه‌ طرح یاد شده‌ نیز تحت فشار امریکا منتفی گشته‌ و تاکید بر ساخت خط لوله نابوکو با ظرفیت ٣۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال از طریق ترکیه و استفاده‌ از منابع گازی کشورهای آذربایجان، ترکمنستان و عراق در اولویت اصلی قرار گرفته ‌است. هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا در این باره اظهار داشته؛ «تیم من با قاطعیت تمام متحدان ما را متقاعد خواهند کرد که به انعقاد توافقات سیاسی لازم برای تأمین ساخت نابوکو دست بزنند.


با این اوصاف، خط لوله نابوکو منظور اصلی اتحادیه اروپا در رهایی از وابستگی به روسیه را تأمین می‌کند. کشورهای اروپایی با توجه به بی‌اعتمادی به روسیه و ضرورت رهایی از وابستگی به آن کشور، بهترین گزینه‌ برای خود انتخاب نموده‌اند.
حال نابوکو چگونه‌ راه‌اندازی خواهد شد بحث مهمی است که‌ موجب تغیرات سیاسی گسترده‌ای در منطقه‌ تنش زای قفقاز و خاورمیانه‌ می باشد. به‌لحاظ اجرائی بنا به‌ گزارشی که‌ توسط سایت ایراس تنظیم گردیده‌ آمده است: "کریستین دوله زال" سخنگوی پروژه انتقال گاز "ناباکو " گفت: تصمیم نهایی برای سرمایه گذاری لوله های ناباکو تا پایان سال ۲۰۱۰ اتخاذ خواهد شد. به گزارش ایرنا؛ "راینهارد میچک" رییس پروژه بین المللی انتقال گاز ناباکو پیشتر گفته بود که تصمیم گیری بر سر سرمایه گذاری ناباکو در شش ماهه اول سال ۲۰۱۰ اتخاذ خواهد شد. دوله زال در وین گفته بود: برای رسیدن به این تصمیم ابتدا باید حجم و مقیاس لوله های ناباکو برای حمل و نقل مشخص شود. وی افزود: تا تصمیم نهایی در خصوص تحقق این پروژه باید ابعاد مالی، فنی و زیست محیطی آن حل شود." به گفته این سخنگو اکنون معامله کنندگان گاز در حال معامله با کشورهای آذربایجان، عراق و ترکمنستان هستند. وی در باره زمان تصمیم گیری مربوط به سرمایه گذاری نهایی ناباکو افزود: ما از قبل نیز اعلام کرده بودیم که زمان نهایی شدن تصمیم ساخت لوله ها، سال ۲۰۱۰ خواهد بود. این یک پروسه کاملا طبیعی است که در یک پروژه انجام می گیرد. هزینه این پروژه ۷.۹ میلیارد یورو تخمین زده می شود. سخنگوی ناباکو افزود: پیش بینی می شود که پایان سال ۲۰۱۰ ساخت ٣٣۰۰ کیلومتر لوله های این پروژه گاز شروع و از سال ۲۰۱۴ نخستین بخش گاز ارسال شود. براساس این پروژه سالانه هشت تا ۱۲ میلیارد مترمکعب گاز از طریق لوله های ناباکو به اروپای مرکزی پمپاژ می شود. پیش بینی می شود در درازمدت تا ٣۰ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا ارسال شود.
نابوکوبه طوراتومات خط لوله موجود باکو – تفلیس – ارزروم را تحت پوشش قرار داده و تا اتریش امتداد می یابد و در اتریش به سه مسیر اصلی دیگر منشعب خواهد شد و گاز را به سایر کشورهای اروپایی خواهد رساند. ترکیه بعنوان مهمترین ذینفع این پروژه‌ که‌ ۲۰۰۰ کیلومتر آن از خاک ترکیه‌ می گذرد بامشکلات فراوانی روبرو است. میخائیل خازین در مورد کاهش دورنمای اجرایی شدن پروژه ناباکو با ایجاد تیرگی در روابط ترکیه و آذربایجان گفت: ناباکو از نظر اقتصادی برای ترکیه مناسب است اما از نظر سیاسی دردسری برای این کشور خواهد بود. دردسرهای ترکیه‌ در انجام این پروژه ‌را که‌ می توان بطور اجمال مشکلات دیرینه‌ آن کشور با ارمنستان دانست. درضمن نزاع میان آذربایجان وارمنستان بر سر قره‌باغ، نگرانی ترکیه‌ از بستن قرارداد با کردهای عراق برای تهیه‌ گاز، چرا که‌ انرژی موجود در منطقه‌ کردستان می باشد و مخالفت غربی ها با خرید گاز از ایران مشکلات پیش روی ترکیه‌ است که در قسمت بعدی به‌ آن خواهم پرداخت.


و امادر خصوص ایران. تلاشهای اخیر مقامات ترک و اعلام آمادگی آن ها برای میانجی گری در مذاکرات بین ایران و آمریکا ریشه‌ در قراردادهای گاز داشت. برای ترکیه‌ آسانترین راه‌ دستیابی به‌ میزان گاز موجود برای پمپاژ آن به‌ اروپا منابع گازی ایران است؛ بویژه‌ که‌ احداث و بهره‌برداری ایران از پروژه‌ گازی پارس جنوبی نیازهای ترکیه‌ را براورده‌ می ساخت، اما از نظر اروپائیان معاملات گازی با ایران به‌ مراتب خطرناکتر از معامله‌ با روسیه‌ است. ترکیه‌ تنها کاری راکه‌ تاکنون موفق به‌آن شده‌ انتقال گاز ترکمنستان از طریق خاک ایران بوده ‌است. علیرغم پیشنهادهای مقامات ایرانی برای پیوستن به‌ پروژه‌ ناباکو و یا استفاده‌ ازخاک ایران برای انتقال گاز آسیای مرکزی، واشنگتن بعنوان بزرگترین طرفدار طرح نابوکو، تاکنون بر مواضع قطعی خود در خصوص عدم اجازه‌ به‌ایران برای شرکت دراین پروژه استوار است. "استفان یودش"، مدیر اجرایی شرکت RWE Supply & Trading طی سخنانی تصریح کرد که این شرکت که یکی از شرکت کنندگان در طرح خط لوله انتقال گاز نابوکو محسوب می شود، قصد ندارد که ایران را برای اجرای طرح به آن ملحق سازد. ایشان می گوید ما صادر‌کنندگانی از جمله آذربایجان، عراق و ترکمنستان برای نابوکو داریم. ما امیدواریم که اولین قراردادهای تحویل سوخت در نیمه اول سال آینده منعقد شوند. به گفته مدیر اجرایی شرکت RWE، شرایط سیاسی در حال حاضر مخالف الحاق ایران به این طرح است. روزنامه‌ کیهان چاپ تهران درشماره‌ ۱۹۵٣۶ خوددراین خصوص می نویسد" همانطور که قبلا نیز پیش بینی می شد دخالت ندادن جمهوری اسلامی ایران در این پروژه سبب شده تا با گذشت بیش از ۵ ماه از امضای تفاهمنامه، کوچکترین تحرکی در عملیاتی شدن احداث خط لوله ناباکو صورت نگیرد. موضوع تامین سالیانه ٣۱ میلیارد متر مکعب گاز این خط لوله برای انتقال به اروپا و غیراقتصادی بودن عملیاتی شدن ناباکو بدون حضور ایران از موضوعات مهمی است که تاکنون چاره ای برای آن اندیشیده نشده است.

ادامه‌ دارد

منابع:
www.iraneurasia.ir

بخش اول مقاله: www.akhbar-rooz.com