جنبش اعتراضی کارگران به کدام سو می­رود؟


لیلا رزاقی


• مروری بر دلایل شکلگیری اعتصاب بزرگ کارگری دردو مجموعه بزرگ صنعتی کشور، بیانگر شباهت­ها و تفاوت­های بعضا تراژیکی است . شباهتها، به دلایل اعتراض و خصوصی سازی مبتنی بر رانت و غیبت تشکلهای مستقل کارگری برای پیگیری مطالبات صنفی کارگران برمی­گردد که راهی جز برگزاری اعتراض و اعتصاب پیش پای کارگران نگذاشته است. تفاوتها اما، مجموعه حاکمیت و سایر گروههای اجتماعی را به تامل جدی بر روند طی شده در مسیر خواستها و مطالبات جریانات کارگری وا می­دارد. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۲۹ آذر ۱٣۹۷ -  ۲۰ دسامبر ۲۰۱٨



چهار سال و دو اعتراض بزرگ کارگری ؛ از سنگ آهن بافق تا فولاد خوزستان

گرچه اعتراض ها و اعتصاب های کارگری در سالهای اخیر به تناوب و در فواصل زمانی با وقفه­ های کوتاه در جریان بوده و کارگران کارخانجاتی چون نیشکر هفت تپه، هپکو، آذرآب ، کارگران معادن، کارگران خطوط راه آهن و بسیاری از شرکت های نام آشنای صنعتی دیگر در زمره مشهورترین معترضین به سیاستگذاری های اقتصادی و معیشتی حاکمیت قرار گرفته­ اند، اما مروری بر خبرها و گزارش های کارگری نشان می­دهد، اعتراضات کارگری در فولاد خوزستان در حال شکستن رکورد بزرگترین اعتراض کارگری بدون وقفه، در سالهای بعد از انقلاب ایران است. گرچه هپکویی­ ها ونیشکری ها هم در این دسته بندی جای می­گیرند، اما پیش از فولادی ها، رکورد طولانی­ ترین و گسترده ترین اعتراض و اعتصاب کارگری متعلق به کارگران معدن سنگ آهن بافق بود که ۲۷ اردیبهشت ۹٣ آغاز شد و بعد از ٣۹ روز، در چهارم تیرماه همان سال خاتمه یافت. مروری بر دلایل شکل­ گیری اعتصاب بزرگ کارگری در این دو مجموعه بزرگ صنعتی کشور که اتفاقا در برهه ­ای از زمان در روند خصوصی ­سازی سرنوشتشان به هم گره خورده بود، بیانگر شباهت­ها و تفاوت­های بعضا تراژیکی است که بر زندگی هزاران کارگران ایرانی تحمیل شده است. شباهتها، به دلایل اعتراض و خصوصی سازی مبتنی بر رانت و غیبت تشکل های مستقل کارگری برای پیگیری مطالبات صنفی کارگران برمی­گردد که راهی جز برگزاری اعتراض و اعتصاب پیش پای کارگران نگذاشته است. تفاوتها اما، مجموعه حاکمیت و سایر گروه های اجتماعی را به تامل جدی بر روند طی شده در مسیر خواستها و مطالبات جریانات کارگری وا می­دارد.

                                     روایت اول: قصه خصوصی سازی

اعتصاب ٣۹ روزه کارگران سنگ آهن بافق

۴ سال پیش بود که اعتراض صنفی حدود ۵ هزار کارگر معدن سنگ آهن بافق در استان یزد، به یکی از خبرسازترین اعتصاب های کارگری تبدیل شد. به نحوی که لقب طولانی ترین اعتصاب صنفی بعد از انقلاب به کارگران معترض این واحد معدنی نسبت داده شد. این اعتصاب از حیث تعداد اعتصاب کنندگان و تعداد روزهای اعتصاب که ­٣۹ روز بی وقفه ادامه پیدا کرد ، در زمره اعتراض های خاص صنفی قرار می­گیرد. اعتراضی که پای وزیر کار وقت، یعنی علی ربیعی را هم به بافق باز کرد. کارگران متحصن به واگذاری ۲٨.۵ درصد از سهام معدن به همین شرکت فولاد خوزستان که این روزها کارگران معترضش خیابان های اهواز را به تسخیر خود درآورده­ اند، اعتراض داشتند و اصرار داشتند فرآیند خصوصی سازی متوقف شود. آنان معتقد بودند خصوصی سازی به تعدیل نیرو‌ی کار که عمدتا دارای قرارداد موقت هستند و کاهش دستمزد‌ها منجر خواهد شد. زیرا کارفرمای بخش خصوصی به دنبال افزایش تولید با هزینه کمتر و سود بیشتر است. تغییر مدیرعامل معدن، اجرای قانون مشاغل سخت و زیان آور، تضمین راه اندازی و تامین بودجه کارخانه‌های همجوار معدنی نظیر کارخانه‌های فرآوری سنگ آهن و فولاد سازی، واگذاری ۱۵ درصد از سهام معدن به مردم بافق، گازکشی این شهرستان و دو بانده شدن جاده بافق - یزد از دیگر مطالبات کارگران متحصن بود. این اعتصاب ٣۹ روزه سرانجام با حضور استاندار یزد در جمع کارگران متحصن و نشان دادن مصوبه ­ای از سوی هیات دولت مبنی بر لغو واگذاری ۲۸.۵ درصد از سهام معدن سنگ آهن مرکزی بافق به بخش خصوصی، موقتا پایان یافت.(گرچه بعدا بازهم تکرار شد). اما دو سال بعد طی یک ابلاغیه این شائبه که نقل و انتقالی صورت گرفته بوده و بعد بر اثر فشارها لغو شده، تقویت شد. در اردیبهشت ۹۵ با ابلاغیه معاون ریس جمهور، ۲٨.۵ سهام سنگ آهن مرکزی که قبلا به فولاد خوزستان واگذار شده بود، به شستا و مجموعه تامین اجتماعی واگذار شد تا به قول یکی از سایت های خبری در بافق، سر مردم بافق از سهام مهم ترین قطب اقتصادی این شهرستان بی کلاه بماند. اعتراض و اعتصاب کارگران این واحد معدنی در ماه های بعد هم ادامه پیدا کرد و در پی این اعتراض ها با شکایت کارفرما و شورای تامین استان گروهی از کارگران سنگ آهن بافق بازداشت شدند و تحت تعقیب قرار گرفتند و با احکام قضایی مواجه شدند. اعتراضات کارگران اغلب در محوطه این مجتمع معدنی و یا در مقابل فرمانداری جریان داشت و خانواده های کارگران نیز در پاره­ای از تجمعات حضور گسترده داشتند. شعارها اغلب روند خصوصی سازی و سهم مردم بافق از این روند نامناسب را هدف قرار داده بود و محدود به وضعیت صنفی و شرایط منطقه می­شد.

                                        روایت دوم: قصه خصوصی سازی

اعتراض ادامه ­دار کارگران فولاد خوزستان

ماجرای اعتراضات کارگری برای کارگران گروه ملی فولاد ، نه از آبان ماه ۹۷ که از دوسال قبل یعنی از بهمن ماه ۹۵ شروع شد. از زمانی که مشکلات خصوصی سازی مساله دار، سایه خود را بر تولیدات این برند مطرح خاورمیانه انداخت و معیشت کارگران را نشانه گرفت. مافیای پشت پرده و کوتوله­ های تازه سر از تخم درآورده سرمایه داری، چنان که کارگران ادعا می­کنند دست به ایجاد شرکت های کوچک در کنار مجتمع عظیم فولاد خوزستان زدند تا به این ترتیب کارخانه ­ای که زمانی غول صنعت فولاد در منطقه بود، زمین­گیر شود و کارگران برای احیای دوباره آن بسیج شوند. اواسط آبان ماه ۹۷ بود که اعتراض و اعتصاب صنفی کارگران فولاد خوزستان از داخل این مجتمع صنعتی خارج شد و به خیابان های اهواز کشیده شد. همزمانی این اعتراض با اعتراض گسترده کارگران نیشکر هفت تپه باعث شد، موضوع کارگران فولاد کمتر در معرض توجه رسانه ها قرار گیرد، اما گسترده شدن اعتراض ها در اهواز ، سخنرانی ­های پرشور نمایندگان کارگری بدون بلندگو و با صدای بلند و پیوستن گروه های مختلف اجتماعی اعم از معلمان به این تجمعات، اعتراضات کارگران فولاد را در معرض توجه همگان قرار داد.

کارگران که به تبعات خصوصی سازی در این مجتمع صنعتی معترض بودند، خواهان تعیین تکلیف این شرکت، واگذاری به بخش دولتی و مهمتر از همه کوتاه شدن دست مافیا از صنعت فولاد ایران شدند.

آنها می­گویند گروه ملی فولاد که تا به حال ۲ بار به بخش خصوصی واگذار شده، در حال نابودی است. این کارگران، از بهمن‌ماه سال ۱۳۹۵ تاکنون با شعار "احیاء گروه ملی فولاد" به‌ دفعات به خیابان‌ها آمده­ اند ولی تاکنون هیچ نهادی ضمانت احیای شرکت را به آنها نداده است.

کارگران معترض بر این مساله تاکید می­کنند که اگر بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، مجتمع های مختلف تولید و صنعتی برای افزایش کارایی به بخش خصوصی منتقل شده ­اند، اما بر اساس الحاقیه همین قانون، در صورتی که شرکت‌های واگذارشده زیان­ده شوند، دولت موظف است آن‌ها را به بدنه خود ارجاع دهد. به گفته آنها، هر شرکت خصوصی که وارد گود می‌شود از عدم تأمین منابع مالی کافی برای احیاء شرکت فولاد سخن می‌گوید و این مساله منجر به ضعیف شدن گروه ملی فولاد شده است.

خواسته بعدی این کارگران، سرمایه‌گذاری تضمینی برای فعال شدن ۱۰۰درصد ظرفیت این کارخانه است. آنها می­گویند:" بانک ملی طی ۲ سال گذشته هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری در این شرکت انجام ‌نداده است. بانک ملی باید موضع خود را مشخص کند که آیا این سرمایه‌گذاری را انجام می‌دهد یا خیر؟ ما ۵ کارخانه اساسی داریم، ظرفیت اصلی کارخانه‌های ما ۱۸۰۰ تن است که از سال ۹۱ تا ۹۷ هرساله از این میزان کاسته شد تا در سال جاری ظرفیت ما به صفر رسید و عملاً کارخانه تعطیل شد. اینکه رسانه‌ها می‌گویند ۳ خط کارخانه راه‌اندازی شده است صحیح نیست ظرفیت تولید ما بیش از این مقدار است."

تضمین امنیت شغلی از دیگر مواردی است که مدنظر کارگران فولاد است. آنها مدعی هستند؛ اگر فاز دوم شرکت فولاد تکمیل شود امکان ایجاد شغل برای ۴۰۰ کارگر دیگر وجود دارد.

کارگران فولاد خواسته های دیگری هم دارند که با توجه به ادامه دار شدن اعتراضات باید مورد بررسی قرار گیرد. خواسته هایی مانند اینکه چرا با تیم مدیریتی جدید فولاد خوزستان، همکاری لازم برای تامین بودجه صورت نمی­گیرد و یا اینکه چرا میزان فاینانسی که از سوی دولت به شرکت های خرد اختصاص می­یابد از گروه ملی فولاد دریغ می­شود. اینها مواردی است که باید در بستر روابط نمایندگان کارگری با تیم مدیریتی موجود مورد بررسی جدی قرار گیرد و نمایندگان کارگری موظفند در خصوص سهم جامعه کارگری از چنین مطالبه ­ای، شفاف سازی کنند.

                  تفاوتها و شباهتهای بزرگترین اعتراضهای کارگری طی ۴ سال

رشد بی سابقه اعتراضات کارگری در یک دهه اخیر در پی آن صورت گرفت که رکود اقتصادی بیشتر شد، سهم تولید کاهش یافت و خصوصی سازی بی ضابطه با شیب تندتری پیش رفت یا عواقبش آشکار شد. مقایسه تطبیقی دو اعتراض کارگری در سنگ آهن بافق و فولاد خوزستان چنان که شرح آن رفت، نشان دهنده گسترده شدن سطح اعتراضات و از طرفی تغییر شیوه مطالبه­ گری در جریانات کارگری است.

اگر تا دیروز اعتراضات کارگری در سنگ آهن بافق توسط نمایندگان کارگری و با انجمن­ های صنفی و بیشتر در محدوده کارگاه و محل فعالیت کارگران دنبال می­شد، امروز در بزرگترین مجتمع صنعتی فولاد کشور و در غیاب انجمن صنفی یا حتی شورای فرمایشی کار! نمایندگان کارگری به یکباره از درون اعتراضات و تجمعات ظهور می­کنند، روند انتخاب و گزینش آنها بر حسب اعتماد و شایستگی است و به نظر می­رسد سازوکارهای انتخاب نمایندگان صنفی در آن جایی ندارد. کارگران معترض، اغلب تلاش می­کنند اعتراضات خود را به بیرون از محدود فعالیت خود بکشانند تا سایر گروه های اجتماعی نیز با خواسته های آنان یکصدا شوند. فارغ از هرگونه ارزش ­گذاری در ارتباط با شیوه اداره اعتراضات و نتایجی که به دست می آید، آنچه در شرایط فعلی تجربه می­کنیم در عین سازمان یافتگی، غیرسازمان یافته و در عین متشکل بودن غیر متشکل است. خواسته ها و مطالبات کارگران بیش از پیش با مطالبات سایر گروه های اجتماعی گره خورده و دیگر تنها محدود به تغییرات شغلی و درون کارگاهی نیست. فارغ از اینکه، اتخاذ چنین رویکردی از سوی جریانات کارگری با توجه به ظرفیت های موجود تا چه حد نتیجه گراست، بیان مطالباتی چون کوتاه شدن دست مافیا و منفعت طلبان از اقتصاد ایران، نشان دهنده تعمیق آگاهی طبقه کارگر نسبت به چرایی قرار گرفتن در چنین شرایطی است.

از طرفی آنچه امروز شاهدش هستیم نشان می­دهد، تحمیل شرایط سخت اقتصادی، ناامنی شغلی و فقر روزافزون، گرایش جریانات تحول خواه کارگری را در پاره ­ای موارد به سر دادن شعارهای توده ­گرایانه ­ای چون"نان، کار ، آزادی" بیشتر کرده و برخی خواسته های خارج از ظرفیت موجود را نیز به مطالبات آنها اضافه کرده است. خواسته های چون " خودگردانی" یا "اداره شوراییِ" مجموعه های صنعتی در زمره همین خواسته هاست که به باور برخی از کنشگران حوزه کارگری، تا قبل از اصلاح فساد ساختاری افسارگسیخته در نظام پولی، بانکی و اقتصادی ایران، مدیریت کارگری را نیز با بحران مواجه خواهد کرد.

در نهایت اینکه گزارشها و شواهد نشان می­دهد، سطح مطالبات کارگران معترض ، نسبت به ۵ یا ۱۰ سال پیش تغییر محسوسی داشته است. عمق مطالبات و میزان آگاهی آنان از شرایط موجود تابعی است از متغیرهای فراوانی چون امنیت شغلی که هر روز رنگ می بازد ، کوچک شدن سفره هایی که امنیت جسمی و روانی خود و خانواده هایشان را هدف گرفته و ضعف و نبودِ سندیکاها و نهادهایی که قرار بوده با عملکردی مستقل صدای آنها باشند. در چنین شرایطی به نظر می­رسد، گونه شناسی اعتراضات کارگری و شناسایی نقاط قوت و ضعف و تهدیدهای فراروی آنها، باید مورد توجه محافل کارگری و فعالان صنفی قرار گیرد.
منبع:jamee