• برای مقابله با شیوه ی مستبدانه مسکو، چین عقد قراردادهای «برد- برد» را توصیه و پیشنهاد می کند. مسکو برای حفظ روابط تجاری و امنیتی با پکن در درون سازمان همکاری شانگهای آماده دادن امتیازاتی می باشد. در این بازی بسیار بزرگ نوعی حاکمیت چند قدرتی مستقر شده که توسط چین و روسیه روی بخش عمده ی آسیای میانه اعمال می شود، در حالی که بلند پروازی های آمریکادر منطقه راکد مانده. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۱۵ شهريور ۱٣۹۶ -  ۶ سپتامبر ۲۰۱۷

 طرح « جاده های ابریشم » که رئیس جمهور چین ، آقای شی جین پینگ، در سال ٢٠١٣ مطرح کرد ؛ قرار است با عبور از آسیای مرکزی ، چین را ازطریق زمین و دریا به آسیای جنوب غربی، افریقا و اروپا متصل کند .اگر روسیه در آغاز این طرح را دخالت چین در حیاط خلوتش تلقی کرده بود حال روی دستاوردهای مثبت این مشارکت حساب باز کرده و قزاقستان به دنبال یافتن تعادلی میان این دو قدرت بزرگ می باشد .

در جنوب قزاقستان ، بین شهرهای تاراز و شیمکنت، می توان روستائیانی را دید که دام هایشان را در حاشیه بزرگراه های تازه ساخته شده، جابجا می کنند. ما در ابتدای دامنه غربی جاده های جدید ابریشم قرار داریم . جاده هایی که چین مبتکر آن است « یک کمربند، یک جاده» : طرحی برای ساخت اتوبان ها، خطوط راه آهن، زیر ساخت های بندری و لوله های نفت و گاز در بیش از شصت کشور می باشد. اهداف این طرح چین، که اکثرا آن را با طرح آمریکایی مارشال، برای اروپا ی بعد از جنگ جهانی دوم (١)، مقایسه می کنند : حمل ونقل و ارسال ایمن کالاها به مراکز اصلی مصرف در اروپا ، افریقا و ایجاد مسیرهای اقتصادی پویا و مستعد رشد و درعین حال برقراری پیمان های دیپلماتیک پایدار با کشورهای ذینفع .

در مورد راه های زمینی ، قزاقستان یک گذرگاه اجتناب ناپذیر به شمار می آید رئیس جمهور چین ، آقای شی جین پینگ در سال ٢٠١٣، آستانه ، پایتخت قزاقستان را برای اعلام طرح مبتکرانه خود انتخاب کرد و در جریان مجمع بین المللی در چین، ماه مه گذشته ، در راستای تحکیم آن کوشید .این طرح که ازماورا شرق چین آغاز شده با گذشتن از انبار کالاها در نزدیکی بندر (٢) هم مرز با khorgos مسیر جاده ای تند رو ، جنوب تا شمال غرب کشور را پیموده تا در سال ٢٠٢٠ از طریق مسکوبه اروپای غربی برسد . محور دیگری که به اولی متصل شده از طریق بندر دریایی آکتائو، در کرانه شرقی دریای خزر به قفقاز و ترکیه مرتبط می شود در حالی که سومین محوراز طریق ازبکستان و ترکمنستان به ایران می رسد . در حال حاضر قطارهایی از مبدا چین حرکت کرده از شمال قلمرو قزاق عبور می کنند. یک خط آهن حمل کالا که در ژانویه ٢٠١٧ افتتاح شد شهر ساحلی yiwu درچین شرقی را به لندن متصل می کند ، سه سال بعد از ارتباط شهر های yiwu و مادرید که آغازگر نمادین این طرح بودند .

برای تامین مالی این طرح ، چین ذخائر ارزی مهم و قابل توجهی را گرد آورده، سرمایه ٤٠ میلیارد دلاری برای این منظوراختصاص داده و هم چنین بانک سرمایه گذاری زیر ساخت های آسیا Baii با١٠٠ میلیارد دلار ، (٩٣ میلیارد اورو) موجودی که یک سوم آن آورده چین می باشد و صندوقی که منشا و سرمایه آن را ٥٦ کشور اروپایی ،آسیایی، آسیای جنوب غربی ...تامین کرده اند . با این حال ،چین ، دست و دلبازی هایش را مشروط به همراهی مالی کشورهای ذینفع کرده . نخست وزیر چین، آقای لی که چیانگ، در جریان سفرش به آستانه در ٣ نوامبر ٢٠١٦ تاکید کرد :« چین آماده فعالیت با قزاقستان بر پایه اصول همکاری، مشارکت و بهره برداری ازسود متقابل از برنامه های مشترک بوده» و این شیوه را که مبتنی بر مرتبط کردن ابتکار چین با برنامه های توسعه محلی و بلعکس می باشد را برجسته می کند...

کاهش حوزه های فقر

«Nurly Jol » «راه نورانی »، بخش حمل و نقل طرح شکوفایی قزاق با سرمایه ٩ میلیارد دلار با نقشه جاده های جدید راه ابریشم ، تلاقی پیدا کرده . در ارتباط با اولویت های چین ، کمک پکن به رئیس جمهور نور سلطان نظربایف ، امکانات مالی برای انجام سایر برنامه های عمرانی برنامه پنج ساله این کشور را فراهم می سازد. از آن جمله انجام اصلاحات اساسی در سازمان های دولتی، نوسازی مساکن و بافت های فرسوده شهری یا تامین گاز برای مناطق محروم جنوب که در راستای استراتژی « قزاقستان٢٠٥٠ » ضروری می باشند .این برنامه در نظر دارد حوزه های درگیر با فقر را در کشوری که حقوق متوسط ماهیانه٤١٥ دلار (٣٦٠ اورو) (٣) است ، کاهش داده و حتی کشور را به جمع سی اقتصاد بزرگ دنیا وارد کند . صندوق چین- قزاق با سرمایه ٢ میلیارد دلار (٨,١ میلیارد اورو) در سال ٢٠١٥ تاسیس شد و در نظرداشت درصنایع فولاد ، انرژی برق آبی(هیدرولیکی) یا صنایع خودرو سازی سرمایه گذاری کند (٤) . فرصتی مغتنم برای ایجاد تنوع در اقتصادی که به صنایع استخراج نفت شدیدا وابسته است و با سقوط قیمت آن که هنوز پنجاه درصد پایین تراز سال ٢٠١٤ است ، ضربه شدیدی خورده.

استپ های قزاقستان بیش از اینکه یک منطقه ی عبور و ترانزیت باشند، پشتیبانی استراتژیک برای پکن محسوب می شوند. قزاقستان با داشتن ذخائر نفت و گاز واین که نخستین تولید کننده ی اورانیم است می تواند در عرضه و تامین مواد مصرفی چین تنوعی ایجاد کرده و سهم وارداتش از کشورهای خلیج را کاهش دهد، در ضمن راه عبور جایگزینی در صورت بلوکه شدن تانکر های نفتی که باید از تنگه مالاکا Malacca(٣) بگذرند ، می باشد. فراتر از زیر ساخت هایی برای حمل و نقل ، طرح ابتکاری جاده ابریشم ، دری برای مشارکت چین در ذخائر و بخش تولید انرژی های قزاقستان گشوده . هم چنین موقعیتی را برای کنترل اویغور ها (ترک زبان) که در منطقه ی خود مختار سین کیانگ ، منطقه ای در حال توسعه، در غرب چین که هم چنین در آنسوی مرز نیز سکنی گرفته اند (٢٣٠ هزار اویغور در قزاقستان زندگی می کنند) فراهم کرد .

سال ٢٠١٥ با عقد یک معامله بزرگ بالغ بر ١,١ میلیارد دلار (٩٣٠ میلیون اورو) رقم خورد که به شرکت نفتی Sinopec متعلق به دولت چین ، امکان خرید شرکت قزاق نماینده لوک اویل(Lukoil) روس، را داد . گسترش و توسعه دربخش نفت و گاز با خرید شرکت کانادایی پتروقزاقستان توسط شرکت نفتی CNPC شرکت ملی نفت و گاز چین در سال ٢٠٠٥ شکل گرفته و تایید شده بود، امری که باعث شد موقعیتش را در حوضه ی تورگای(Turgay)، در جنوب کشور تثبیت کند. از این پس با حضور در سرمایه شرکت نفت و گاز طبیعی قزاقستان KMG (Kaz Munay Gas)، از طریق شرکت سرمایه گذاری CIC، چین هم چنین در منطقه ی آق تپه ( شمال غرب) و استان مانغیستاو ( کرانه شرقی دریای خزر )هم حضور دارد . چین امروز کنترل بیش از یک چهارم تولید محلی را در اختیار دارد؛ صاحب یک خط لوله نفت و گاز در خاک قزاقستان است که منشا آن(به ترتیب از دریای خزر و ترکمنستان ) می باشد و به این ترتیب با روسیه در انتقال منابع انرژی هیدروکاربور (٦) رقابت می کند . شرکت ملی نفت چین CNPC هم چنین مالکیت %٥٠ پالایشگاه شیمکنت ، یکی از سه پالایشگاه قزاقستان که به تازگی نوسازی شده را در اختیار دارد . این سرمایه گذاری ها به تدریج به آستانه امکان می دهد که وابستگی به مسکو برای تامین بنزین مطابق با استاندارهای زیست محیطی اروپا را کاهش دهد . در حال حاضر، قزاقستان %٤٠ نیازش به نفت تصفیه شده را به دلیل عدم زیر ساخت های پیشرفته، از سیبری غربی وارد می کند.

با گشودن مملکتش به روی سرمایه های چینی ، آقای نظربایف سیاست خارجی چند وجهی خود را پی گرفته که سه هدف دارد : جذب سرمایه های خارجی ضروری برای مدرنیزه کردن اقتصاد، با در نظر گرفتن موقعیت ژئو استراتژیک کشورش که در تقاطع میان اروپا و قفقاز، آسیا وآسیای جنوب غربی قرار گرفته، اتخاذ سیاستی بجا دربرابر زیاده خواهی قدرت های بزرگ و بالاخره دستیابی به خود مختاری در برابر روسیه، برادر بزرگ سابق . از اینرو ده سال پیشتر از نفوذ چین، این کشور مشارکت های استراتژیکی با شرکت های نفتی غربی برقرار کرده بود . شرکت KMG که در حال حاضر با شرکت روس، لوک اویل پیوند دارد، در سال ١٩٩٢ با زوج امریکایی Chevron-ExxonMobil شورون – اکسون موبیل برای بهره برداری از میدان نفتی و ذخائر تنگیز شریک شد و با Royal Dutch Shell شرکت هلندی (گروه GB آن زمان ) و شرکت ایتالیایی Ente Nazionale Idrocarburi ، ENI (که سابق AGIP) بود برای مدیریت مشترک میدان نفتی کاراشاگانک قرارداد بست . سومین رکن و ستون اقتصاد ملی، میدان نفتی فرا ساحلی کاشاگان، واقع در دریای خزر است که با وجود این که از سال ١٩٩٢ به کنسرسیوم وسیعی از شرکت های امریکایی و اروپایی سپرده شده بود تنها از ماه اکتبر ٢٠١٦ به بهره برداری رسیده. چینی ها از طریق شرکت ملی نفت چین CNPC در اواخر ٢٠١٣ وارد این عرصه شده و %٨ سهام این میدان نفتی که یکی از بزرگترین اکتشافات در جهان طی ده های اخیر می باشد ، را در اختیار گرفتند.

آغاز چینی هراسی

از این پس حضور چین در قزاقستان ابعاد یک مشارکت استراتژیک را به خود گرفته که می تواند توازنی را با روسیه که نفوذ اقتصادی، نظامی و فرهنگی آن بیست و پنج سال بعد از استقلال هنوز غالب و پا بر جاست ، ایجاد کند. زبان روسی جایگاه زبان رسمی را حفظ کرده و اقلیت اسلاو قابل توجهی در کشور زندگی می کنند (٥,٤ میلیون نفر یعنی یک چهارم جمعیت قزاقستان) . مسکو در چهارچوب اجاره نامه ای در سال ٢٠٠٥ که تا ٢٠٥٠ تمدید شد ، موشک هایش را از پایگاه بایکونور به فضا پرتاب می کند . با تامین یک سوم از وارداتش، روسیه اولین تامین کننده ی سرمایه و خدمات کشور به حساب آمده و رتبه ششم رادر سرمایه گذاری مستقیم خارجی (IDE )داراست .در جریان اجلاس مجمع جهانی اقتصاد در سن پترزبورگ، رئیس جمهور قزاقستان در ژوئن ٢٠١٦ خاطر نشان کرد: «روس ها در بیش از شش هزار شرکت در قزاقستان مشارکت و سهام دارند .» قاعدتا، مشکلات اقتصادی روسیه، پیامدهای مستقیم بر اقتصاد قزاقستان داشته و آستانه در جریان سقوط ارزش روبل ، طی سال های ٢٠١٤ و ٢٠١٥ دو بار نرخ برابری tenge تنگه ، واحد پول این کشور، را کاهش داد .

مسکو برای حفظ جایگاه و نفوذش در آسیای مرکزی روی اتحادیه اقتصادی اوراسیا UEE حساب می کند که با شروع کارش در سال ٢٠١٥ کشورهای روسیه ، بلاروس ، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان را گرد هم آورد . «رویای اوراسیایی» که در سال ١٩٩٤ توسط رئیس جمهور نظربایف متصور شده بود، برای یاری رساندن و خدمت به منافع جغرافیای سیاسی روسیه و باز تولید مناسبات نامتقارنی که در دوران اتحاد جماهیر شوروی بین مسکو و جمهوری های پیرامونش وجود داشت ، شکل گرفت . مسکو نرخ خارجی منطبق بر حقوق گمرکی خودش را به آستانه تحمیل کرده که این کشور را ازاستفاده از مزایای عضویتش در سال ٢٠١٥ در سازمان جهانی تجارت باز می دارد . از زمان لغو موانع گمرکی، هجوم کالاهای روس ارزان قیمت بر رقابت پذیری اقتصاد ملی (٨) قزاقستان سنگینی می کند .

برای مقابله با شیوه ی مستبدانه مسکو، چین عقد قراردادهای «برد- برد » را توصیه و پیشنهاد می کند. ولی مسابقه بین دو قدرت بزرگ ، منعی برای همکاری آتی میان UEE وطرح ابتکاری « یک کمربند یک جاده » به حساب نمی آید ، مسکو برای حفظ روابط تجاری و امنیتی با پکن در درون سازمان همکاری شانگهای (٩) آماده دادن امتیازاتی می باشد . طبق تحلیل آقای Rene Cagnat، پژوهشگر موسسه روابط بین الملل و استراتژیک IRIS : « در این بازی بسیار بزرگ نوعی حاکمیت چند قدرتی (condominium ) مستقر شده که توسط چین و روسیه روی بخش عمده ی آسیای میانه اعمال می شود ، در حالی که بلند پروازی های آمریکادر منطقه راکد مانده » . ارجاع به بهره برداری از گاز شیست در ایالات متحده و بسته شدن پایگاه های هوایی آمریکا در کارشی خان آباد در ازبکستان در سال ٢٠٠٥ و پایگاه ماناس در قرقیزستان در سال ٢٠١٤ .

پیشرفت و نفوذ پکن باعث بیدار شدن چینی هراسی کهنه ای شده ، که به طورمحسوس در میان نخبگان جوان ملی گرا دیده می شود . درگیری هائی میان کارگران محلی و چینی و – همین طور هندی – از اواخر سال های ٢٠٠٠به وفور دیده می شود .رژیم آقای نظربایف که از بیست و هفت سال پیش در راس قدرت است سیاست چماق و هویج را دنبال می کند . از سال ٢٠١٢ ، قانونی وضع شده که شرکت های متوسط و بزرگ که موفق به کسب مناقصه های دولتی می شوند را ملزم به استخدام %٩٠ کارمندان محلی می کند ( %٧٠ برای سمت های مدیریتی). اقدامی که به گفته ی آقای Christian Mauve مشاور فرانسوی به طور وسیعی نادیده گرفته می شود « از ژانویه ٢٠١٧ عوارض برای مجوز کار در صنایع نفت و گاز ، بخش امور مالی و مشاوره مقررشده . در صورت دور زدن این قانون باید بالاجبار تن به نوعی جبران خسارت مالی تن داد » . به لطف حسن رفتارشان ، شرکت های نفت و گاز توانسته بودند مهلتی تا سال ٢٠١٥ به دست آورند که قبل از کاهش قیمت نفت بود و در نهایت مسئله مسکوت باقی ماند .

در بهار سال ٢٠١٦، لایحه ای که در نظر داشت مدت اجاره زمین های زراعی به سرمایه گذاران خارجی را از ده سال به بیست و پنج سال افزایش دهد باعث بروز جنبش اعتراضی شد . تظاهر کنندگان حضور چین را هدف گرفتند که ٩،١ میلیارد دلار (٦،١میلیارد اورو) در بخش کشاورزی قزاقستان تزریق کرده (غلات ، گوشت وگوجه فرنگی ) است . چین به دلیل منافعش در کشوری سرمایه گذاری کرده است که در سطح جهانی بعد از استرالیا و بالاتر از کانادا (١٢) جایگاه دوم رابه لحاظ داشتن زمین های قابل کشت داراست. این لایحه بالاخره پس گرفته شد ، ولی جنبش اعتراضی شدیدا سرکوب شد .سرکرده ورهبران تظاهرات آرام و صلح طلب ، آقایان Max Bokayev و Talgat Ayanبه پنج سال زندان محکوم شدند . این محکومیت مردم را شوکه کرد آنها که هنوزاز ضربه روحی کشتار کارگران صنعت نفت در دسامبر٢٠١١در Janaozen ، بیرون نیامده بودند.این اعتصاب طبق آمار رسمی هفده نفر کشته وبه گفته ی سازمانهای دفاع از حقوق بشر ده ها تن کشته به جای گذاشت . قزاقستان با استفاده از گشاده دستی های مالی چین خود را در معرض قبول توقعات پکن قرار می دهد . اما آقای نظربایف تا به حال با این وابستگی کنار آمده و خود را سازگار کرده : او از رژیمش در مقابل بی ثباتی اجتماعی بیشتری که حتما به دلیل کم شدن جریان های سرمایه گذاری به وجود خواهد آمد، محافظت می کند .

١ – China’s Marshall Plan, The Wall Street Journal, New York, 11 novembre 2014 .

٢ – مرکز انبار کلا در نزدیکی یک بندر

٣ – Principaux indicateurs socio-economique , Agence publique des statistiques de la Republique deKhazakhstan , 2016 .

٤ – World Investment Report 2016 , Conference des Nations Unies sur le commerce et le developpement, Geneve, http://unctad.org

٥ – مقاله « چین و عربستان سعودی: بازگشائی جاده ابریشم» ، لوموند دیپلماتیک ژانویه ٢٠١١ ir.mondediplo.com

٦ – La Russie possede l’oleoduc UzenAtyrau-Samara, gere par Rosneft, ou encore le gazoduccentralAsia-centre, regi par Gazprom .

٧ – Banque central de Kazakhstan 2010- 2016, donnees cumulees .

٨ – Lire Regis Gente, Le Kazakhstan ou la geopolitiquede l’eurasisme, Le Mondediplomatique, novembre 2010 .

٩ – Une organisation intergouvernementale regroupantla Russie, la Chine ,le Kazakhstan , le Kirghizstan, le Tadjikistan et l’Ouzbekistan et depuis juin 2017 , le Pakistan et l’Inde, tous parties prenantes de l;initiative Une ceinture, une route .

١٠ – Renvoie a l’expression Grand jeu , qui qualifie la rivalite des empires britannique et russe dans le Caucase et l’Asie centrale au 19 siecle .

١١ – Droit de souverainete exerce sur un pays par plusieurs puissances .

١٢ – Banque mondiale , Washington , DC ,2014 .