• بر پایه‌ امار سال ۲۰۱۶ دست کم ۹۲ کولبر و کاسبکار مرزی کورد یا توسط نیروهای نظامی ایران به صورت مستقیم به قتل رسیده یا بر اثر حوادثی همچون ریزش بهمن، تصادفات، سرمازدگی و غرق شدن در رودخانه ها جان خود را از دست داده اند. بر طبق همین گزارش شبکه ی حقوق بشر کوردستان در سال یاد شده حداقل ۴۰ کولبر کورد با شلکیک مستقیم نیروهای نظامی به قتل رسیده اند و بیشتر از ۳۰ نفر دیگر زخمی شده اند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ٨ اسفند ۱٣۹۵ -  ۲۶ فوريه ۲۰۱۷

در جهان کنونی که‌ هر روز مرزهای نو در تمامی زمینه‌ها در نوردیده‌ می شود، ادمی با بهره گیری از تکنولوژی مدرن چنان از ظرفیتهای جهان استفاده‌ مینماید که‌ فقدان تجدید منابع برای ادمی معضلی است جدی، در وانفسای جدال مردمان این عصر برای زیستی بهتر، هستند مردمانی که‌ برای که‌ برای نان شب خود از جان مایه‌ میگذارند. در گوشه‌های از این گیتی زیبا در جایی به‌ استقامت کوهها مردمانی زندگی میکنند که‌ برای حفظ کرامت خویش باری به‌ بلندای شرف و به‌ گرانی خواب کودکی معصوم بر دوش میگیرند، اری سخن از کولبران زاگرس است، جای میان نیستی و فراموش شدگی، مرزی برای دو کشور دشمن سابق و همپیمان کنونی که‌ شکافیست بر پیشانی مردمانی از جنس تنهایی. مردمان این دیار هیچگاه‌ دوستی جز کوه ها نداشته‌اند و کنون نیز کوه ها تنها یاران وفادارند که‌ با مسیرهای صعب العبور خویش راهی برای امرار معاش آنانند. گویی هیچ کس را در این جهان یارای دیدن این همه‌ نابرابری نیست.

تحلیل شرایط زندگی کولبران در نواحی غربی ایران و دلایل روند رو به ازدیاد گرایش مردم این نواحی به چنین شغل جانفرسا و جانکاهی از ابعاد مختلف و گوناگون بدون نمایان نمودن چهره ی عریان نابرابری و بیدادی که در این منطقه از ایران حکمفرماست امکان پذیر نیست، ابعاد حقوق بشری، اقتصادی، سیاسی و غیرو هر کدام به نوبه ی خود پرده از بعدی از ابعاد علل چندگانه نابرابری در حق مردمان چهار استان ایلام، کرماشان، سنه و اورمیه برمیدارد. نوشته ی کنونی تلاشی است که بعد حقوق بشری مسلئه را مدنظر داشته و با استناد بر عوامل نقض حقوق بشری سعی در نمایان نمودن این نابرابریها دارد.

-         مسئله‌ی حقوق بشر و امرار معاش

ابراهام هرولد مزلو روانشناس انسانگرای امریکایی که‌ به‌ پدر روانشناسی انسانگرا نیز شناخته‌ شده‌ است در کتاب مشهورش «انگیزه و شخصیت» به‌ بررسی سلسله‌ مراتب نیازهای اساسی بشری پرداخته‌ است، او در این اثر کلاسیک خود نیازهای انسان را در پنج طبقه‌ دسته‌ بندی کرده‌ است که‌ به‌ قرار زیراند:

1.      نیازهای زیستی: نیازهای زیستی در اوج سلسله‌ مراتب قرار دارند و تا زمانیکه قدری ارضا گردند، بیشترین تأثیر را بر رفتار فرد دارند. نیازهای زیستی نیازهای آدمی برای حیات خودند؛ یعنی: خوراک، پوشاک، غریزه جنسی و مسکن. تا زمانی که نیازهای اساسی برای فعالیت‌های بدن به حد کافی ارضاء نشده‌اند، عمده فعالیت‌های شخص احتمالاً در این سطح بوده و بقیه نیازها انگیزش کمی ایجاد خواهد کرد.

2.      نیازهای امنیتی: نیاز به رهایی از وحشت، تأمین جانی و عدم محرومیت از نیازهای اساسی است؛ به عبارت دیگر نیاز به حفاظت از خود در زمان حال و آینده را شامل می‌شود.

3.      نیازهای اجتماعی: یا احساس تعلق و محبت؛ انسان موجودی اجتماعی است و هنگامی که نیازهای اجتماعی اوج می‌گیرد، آدمی برای روابط معنی‌دار با دیگران، سخت می‌کوشد.

4.      احترام: این احترام قبل از هر چیز نسبت به خود است و سپس قدر و منزلتی که توسط دیگران برای فرد حاصل می‌شود. اگر آدمیان نتوانند نیاز خود به احترام را از طریق رفتار سازنده برآورند، در این حالت ممکن است فرد برای ارضای نیاز جلب توجه و مطرح شدن، به رفتار خرابکارانه یا نسنجیده متوسل شود.

5.      خودشکوفایی: یعنی شکوفا کردن تمامی استعدادهای پنهان آدمی؛ حال این استعدادها هر چه می‌خواهد باشد. همان‌طور که مزلو بیان می‌دارد: «آنچه آنسان می‌تواند باشد، باید بشود»[i].

بنا به‌ تئوری مارلو خوراک، پوشاک و مسکن و در کل امرار معاش در اوج سلسله‌ مراتب نیازهای هر فرد قرار میگیرند و تا زمانی که‌ این نیازها بر طرف نگردد ادمی در سطح همین نیازهای زیستی باقی مانده‌ و توانایی پرداختن و شکوفایی نیازها و تواناییهای دیگر خود را ندارد، بنا به استناد به این تئوری میتوان گفت که عدم تامین نیازهای طبیعی و اولیه هر انسانی راه بر شکوفایی تمامی تواناییهای ادمی میبندد. ادمی چگونه میتواند برای پیشرفت خود برنامه ایی داشته باشد در حالی که ابتدایی ترین نیاز او به تامین خوراک، پوشاک و مسکن امکان تحقق نداشته باشد.

بر همین اساس است که ماده ٢٥ اعلامیه جهانی حقوق بشر بر رفاه و سطح زندگی افراد اشاره دارد و تامین نیازهای اولیه هر کسی را جزء حقوق انسانی او قرار داده است. متن ماده ی ٢٥ بیانیه جهانی حقوق بشر: «هرکس حق دارد که سطح زندگی او، سلامتی و رفاه خود و خانواده اش را از حیث خوراک، مسکن، مراقبتهای طبی، خدمات لازم اجتماعی تامین کند و همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری، بیماری، نقص اعضا، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که به علل خارج از اراده انسان، وسایل امرار معاش از بین رفته باشد از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود»[ii].

تبلور این ماده از بیانیه ی جهانی حقوق بشر در بند دوازدهم اصل سوم قانون جمهوری اسلامی ایران بدین گونه است که دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است همه امکانات خود را برای اموری از قبیل: «پی‌ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه ‏های تغذیه و مسکن و کار و بهداشت و تعمیم بیمه»[iii] بکار ببرد.

گویی در جمهوری اسلامی قوانین تنها برای نوشتن اند و نه برای اجرا، چرا که امار و ارقام گویای ضدیت عمل و گفتار دارد، بنا به امار استان های کوردنشین بیشترین امار بیکاری و کمترین میزان سرمایه گذاری دولتی را دارا هستند. در توسعه اقتصادی و اجتماعی استان های کوردنشین، از ظرفیت های انسانی، امکانات و مواهب طبیعی بهره برداری مناسب صوت نگرفته است. چرا با وجود این همه امکانات و مواهب طبیعی، شاخص های توسعه اقتصادی و اجتماعی استانهای کوردنشین همچنان در مرتبه های آخر استانهای کشور قرار دارد؟

پاسخ را می توان در بی بهره ماندن این استانها از سرمایه گذاری های کلان دولتی و خصوصی و در حاشیه قرار دادن این استانها در فرآیند توسعه ی ملی طی دست کم نیم قرن اخیر دانست که از اثار و مسائل ناشی از آن همچون بیکاری مزمن، تورم شدید، پایین بودن درآمد سرانه و حاشیه نشینی می باشد.

نابرابری اقتصادی استانهای کورد نشین عامل اصلی بیکاری مردم و بیکاری به نوبه ی خود عامل اصلی هدایت مردمان این دیار به سمت کارهای سخت و جانکاهی همچون کولبری میباشد. پدیده ای چنان فراگیر که واژه ی کوردی کولبر را به زبان فارسی تحمیل نموده. میتوان از دیدگاه زبانی به این مقوله نگریست که چگونه پدیده ای چنان فراگیر میشود که دل در زبانی دیگر جای میگیرد. کولبر را شاید بشود در فارسی «حمل کننده» ترجمه کرد و مراد از ان افرادی هستند که برای کسب درامدی اندک برای امرار معاش و تامین ابتدایی ترین نیازهای زندگی خود و خانوداه ی خود مجبور به حمل اجناسی سنگین که گاه به ٢٠٠ کیلوگرم نیز میرسد بین دو طرف خط مرزی ایران و عراق میشوند، گویی سنگینی این مرز تنها بر جدایی این مردمان نه ایستاده و بختکی است بر رویاهای زندگی شان.


بنا به تمامی موراد ذکر شده میتوان گفت کولبر کسی است که در تامین ابتدایی ترین نیازهای طبیعی خود که روانشناسان از ابتدایی ترین حقوق انسانی برمیشمارند و عدم تامین این نیازها بنا به اعلامیه جهانی حقوق بشر مصداق بارز نقض حقوق بشر است و بنا به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت موظف به تامین این نیازها میباشد، مورد ظلم واقع شده است و حقوق انسانیش نادیده گرفته شده است.

تراژیک بودن این زندگی به اینجا ختم نمیشود، سختی راه، بار جانفرسا و جانکاه، سرمای زمستان کوردستان و اوار بهمن سهمگین همگی به کناری و درد سوزان گلوله ی مرزبانی غیور که برای تمرین تیراندازی پهلویشان را نشانه رفته و جان میستاند ماورای باورها. گویی در این دیار هیچگاه قرار نیست بی عدالتیها را پایانی باشد امار مرگ و میر کولبران در ماههای اخیر حاکی از ان است که «در این بازار بی رحم زندگی از نان ارزانتر است»[iv].

بر پایه‌ امار سال ٢٠١٦ دست کم ٩٢ کولبر و کاسبکار مرزی کورد یا توسط نیروهای نظامی ایران به صورت مستقیم به قتل رسیده یا بر اثر حوادثی همچون ریزش بهمن، تصادفات، سرمازدگی و غرق شدن در رودخانه ها جان خود را از دست داده اند. بر طبق همین گزارش شبکه ی حقوق بشر کوردستان در سال یاد شده حداقل ٤٠ کولبر کورد با شلکیک مستقیم نیروهای نظامی به قتل رسیده اند و بیشتر از ٣٠ نفر دیگر زخمی شده اند[v].

احمد شهید گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در آخرین گزارش خود به این قضیه اشاره داشته بود که: «گزارشگر ویژه همچنین از کشتار سیستماتیک کولبران و کاسبکاران که (شهروندان) کردی هستند که در مناطق مرزی زندگی می کنند مطلع شده است. کولبران که محموله هایی از اجناسی همچون چای، تنباکو و سوخت را برای معاش زندگی را در حدود مرزی بر پشت خود حمل یا قاچاق می کنند، از این رفتار متاثر هستند. قانون ایران فعالیتهای قاچاق کولبران را به عنوان جرمی که قابل مجازات با چند ماه زندان یا جریمه ای معادل کالاهایی ضبط شده است می داند. اما گزارشگر ویژه گزارش هایی دریافت کرده است که نگاهبانان مرزی به این افراد شلیک می کنند، و بدین وسیله دهها کولبر و همچنین اسب های آنان را سالانه زخمی و یا به قتل می رسانند»[vi].

-         تعریف کولبر در نظام اقتصادی ایران

هرچند علی خامنه ایی رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی خود در هشتم اردیبهشت ١٣٩٥ در رابطه با قاچاق بیان داشت که: «مراد من از قاچاق فلان کولبر ضعیف نیست که حالا میرود انطرف یک چیزی رو بر میدارد با کول خودش می ارود اینطرف، اینها که چیزی نیست، اینها اهمیتی نداره، با اون ها مبارزه هم نشود اشکالی نداره»[vii]. اما شواهد نشان میدهد که برخورد دولت با پدیده ی کولبری و خود کولبران نه به مثابه ی عدم ضعف دولت در اجرای وظایفش و نقض حقوق انسانی این انسانهای زجر دیده میباشد، بلکه برعکس برخورد کاملا خصمانه و با استفاده از زور و سوءاستفاده از قوه قهریه نظامی است. کشتن، جریمه های سنگین مالی و از بین بردن مایملک ناچیز (در این مورد به کشتن اسبهای کولبران میتوان اشاره کرد) این مردمان سخت کوش همگی در تقابل با سخنان رهبر نظام بوده و جنبه نمایشی بودن چنین گفته هایی را نمایان میسازد. کشتار مدوام کولبران، معدوم کردن همیشگی حیوانات بارکشی انان به این فکر دامن میزند که دولت نه تنها هیچ راهکاری برای عدم اجرای وظایف خود در قبال شهروندانش ندارد بلکه میخواهد با مجرم نمایش دادن انسانهایی که حقوق اولیه اشان نقض گردیده صورت مسئله را کاملا پاک کند.

عدم تمرکز پیگیر نهادهای حقوق بشری بر مساله شهروندان استان های مرزی و عدم پوشش خبری مناسب از سوی رسانه های سراسری، باعث بوجود امدن خلاء نسبی شده که دولت میتواند بدونه هیچ جوابگویی به وظایف خود در قبال این شهروندان انان را به گلوله ببندد.

-         چشم انداز بهبود وضعیت در کوتاه‌ و بلند مدت و راهکارها برون رفت از شرایط کنونی

متاسفانه عدم برنامه ریزی مشخص دولتی برای حل معضلات و مشکل های استان های کوردنشین ایران هیچ چشم اندازی برای بهبود وظعیت منطقه ی کوردستان درکل و پدیده ی کولبری نمیتوان انتظار داشت. میتوان گفت تا زمانی که نابرابری های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و در کل نابرابری هایی که ریشه در عدم تقسیم قدرت و عدم وجود دمکراسی دارند برقرار باشد شاهد افزایش الام مردمان این دیار خواهیم بود و نقض حقوق بشری نیز همچنان ادامه داشته و چه بسا که افزایش هم بیابد. تنها راهکار برون رفت از شرایط کنونی نیز همان برقراری دمکراسی بر پایه تقسیم عادلانی ثروت و قدرت میباشد که بازهم در شرایط کنونی جمهوری اسلامی امکان عملی شدن ندارد.

-         منابع و ماخذ

[i] کتاب انگیزش و شخصیت، ابرهام مازلو، ترجمه احمد رضوانی

[ii] اعلامیه جهانی حقوق بشر
www.ohchr.org

[iii] قانون اساسی جمهوری اسلامی ایرن
www.divan-edalat.ir

[iv] اشاره به اهنگی از استاد نجمه غولامی

[v] گزارش سالانه ی نقض حقوق بشر و خشونت علیه کولبران و کاسبکاران کورد
kurdistanhumanrights.net

[vi] متن کامل گزارش احمد شهید گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد چگونگی حقوق بشردر ایران
سازمان ملل- مجمع عمومی، ۱۳ اسفند ۱۳۹۰
liga-iran.de

[vii] سخنرانی خامنه ایی در هشتم اردیبهشت سال ١٣٩٥ در مورد قاچاق کالا
https://www.youtube.com/watch?v=IeE0CN3PQ0c