• فکر نوشتن این مطلب با دیدن عکسی از عاشورای امسال که در آن دو مرد در هیات شمر و شیطان بودند و در توضیح عکس نوشته بودند «عزاداری زامبی ها در تهران» به ذهنم رسید. در این جا ابتدا به اختصار تاریخ هالووین و عاشورا را توضیح می دهم و سپس با اشاره به آیات کتب مقدّس به شرح تضاد آن ها با این مراسم خواهم پرداخت. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۷ آبان ۱٣۹۷ -  ۲۹ اکتبر ۲۰۱٨

 
فکر نوشتن این مطلب با دیدن عکسی از عاشورای امسال که در آن دو مرد در هیات شمر و شیطان بودند و در توضیح عکس نوشته بودند «عزاداری زامبی ها در تهران» به ذهنم رسید.



«مرده پرستی» سنتی است که معمولن به جوامع ابتدایی نسبت داده می شود اما تمام جوامع بشری حتی مدرن ترین آن ها کم و بیش با آن آشنا هستند. مردم بسیاری هنوز هم به زنده و شنوا و بینا بودن مردگان معتقدند و یاد آن ها را در مراسم مذهبی و غیرمذهبی خود زنده می کنند. عاشورا و هالووین از این نوع مراسمند. «مرده پرستی» بر این اصل استوار است که مرگ رابطه ی انسان را با دنیا قطع نمی کند و مردگان از دنیا و زندگان خبر دارند و می توانند بر دنیا تأثیر بگذارند و از اعمال نیک زندگان (مانند قربانی و نذری) در قبال خود سود ببرند. سنت «مرده پرستی» که به رسمی مذهبی بدل شده، هر چند تاریخی و کهنه با آموزه های مکاتب ابراهیمی در تورات و انجیل و قرآن و برداشت آن ها از مرگ همخوانی ندارد. کتب ابراهیمی به صراحت ارتباط با مردگان را انکار و پیروان خود را از مشغول شدن بدان ها و برگزاری مراسم خاص نهی می کنند.

در این جا ابتدا به اختصار تاریخ هالووین و عاشورا را توضیح می دهم و سپس با اشاره به آیات کتب مقدّس به شرح تضاد آن ها با این مراسم خواهم پرداخت.

هالووین: باورها و مراسم

هالووین (یا هالوین) کوتاه شده All Hallows‪’‬ Evening به معنای «شب تقدیس تمام پاکان» است که ۳۱ اکتبر هر سال در بسیاری کشورها جشن گرفته می شود. ۳۱ اکتبر در آیین مسیحی روز بزرگداشت قدیسین و بزرگان مسیحیت است و روز ۱ نوامبر (فردای هالووین) معروف به All Hallows‪’‬ Day یا «روز تقدیس تمام پاکان» در کلیسای کاتولیک روم، کلیسای انگلیکان، کلیسای متدیست، کلیسای لوتری و دیگر کلیساهای پروتستان جشن گرفته می شود. باور عموم بر این است که جشن هالووین ریشه پاگانیسم (کافر کیشی) داشته و کلیساهای نخستین آن را از جشنواره های برداشت محصول کِلتی (Celtic = قبایل اروپایی جنگجوی چادرنشین) و جشن های سوون (Samhain) و کالان گاییف (Calan Gaeaf) که مناسک بت پرستی بودند به عاریت گرفته اند.

هالووین که در آغاز مسیحیت نشانی از احترام به شهیدان راه حضرت عیسی بود کم کم به نمادی از پیوند روحانی میان مردگان بهشتی (‪"‬رستگاران کلیسا") و زندگان مومن ("رزمندگان کلیسا") تبدیل شد و با تاثیر گرفتن از فرهنگ عامّه به صورت جشن و سرگرمی درآمد. از فعالیت های رایج شب هالووین می توان به پوشیدن لباس های رنگارنگ و مبدل و ترسناک و آرایش و نقاشی‌ چهره، کنده کاری و تزیین کدو تنبل، روشن کردن شمع، فالگیری و پیش‌گویی، بازدید از اماکن خالی از سکنه و روایت داستانهای دهشتناک اشاره کرد.



مراسم مذهبی کلیسا در این شب شامل به صدا در آوردن ناقوس ها به یاد مردگان، بازدید قبر قدیسان و شهیدان با شمع برای بزرگداشت و یاد مرگ و غذا بردن بر سر قبرهاست. بنابر روایات مسیحی مردگان در این شب برای آخرین بار در زمین حاضر می شوند تا از دشمنان خود انتقام بگیرند و پوشیدن لباس مبدل روشی برای گیج کردن آنان و فرار از انتقام است. اعتقاد کلیسای باستان فرانسه بر این بود که ارواح متوفیان در رقصی به نام «رقص مردگان» (Danse Macabre) شرکت می کنند. هم چنین رسم بر این بوده که بچه های فقیر درب خانه ها را می زدند و در ازای دریافت کیک هایی کوچک به نام «کیک ارواح» (Soul Cake) برای متوفّیان خانه دعا می کردند. در قرون وسطی که کلیساها به دلیل فقر قادر به برگزاری مراسم هالووین نبودند خادمان کلیسا با هیأت مبدل قدیسان و بزرگان مسیحی در می آمدند و در میان مردم رفت و آمد می کردند (باناتین).




عاشورا: باورها و مراسم

عاشورا دهمین روز ماه محرم در تقویم هجری قمری و از ایام مقدس مسلمانان و یهودیان است. روز عاشورا معادل روز دهم از ماه هفتم در تقویم عبری است که «یوم‌کیپور» (روز توبه) نام دارد. یهودیان و اهل سنت روز عاشورا را به عنوان سالگرد نجات حضرت موسی و یارانش از سلطه فرعون و شکافته شدن دریای سرخ (در سال ۱۴۵۰ قبل از میلاد) گرامی می دارند و روزه گرفتن در این روز را سنت می‌دانند. اعمال این روز نزد یهودیان و اهل سنت به خویشتنداری و خودسازی و رابطه با خداوند تشویق می کند.

اما عاشورای شیعه به وقایع محرم سال ۶۱ هجری قمری (۶۸۰ م) برمی گردد که در آن حضرت حسین و یارانش در رویداد کربلا و در جنگ با لشکر عمر سعد کشته شدند. شیعیان حسین را سالار شهیدان (سید الشهدا) می دانند و رنج او را منبع الهامی می دانند برای جوامعی که از حکام ظالم رنج می برند. از آن جا که منابع تاریخی شیعه در مقایسه با منابع سنی بسیار محدود است، به گفته یتژاک ناکاش، شیعیان به جای تدوین رسائل علمی ـ تاریخی (که در عمل شیعه به شکل امروزی را نابود می کرد) از روش معمول یهودیان یعنی تقدیس و بزرگنمایی شخصیت های دینی خاص (مانند امامان و علمای خود) برای بقا استفاده کردند. در قرونی که از ایجاد تشیع می گذرد شیعیان انواع مراسم یادبود را در بزرگداشت وقایع کربلا ایجاد کردند که مهم ترین آن ها زیارت کربلا و قبر منسوب به حضرت حسین، سینه زنی و نوحه خوانی، اجرای مراسم تعزیه خیابانی، شبیه سازی در قالب نمایش دسته جمعی و زنجیرزنی و بعضن قمه زنی است. البته این مراسم در ابتدای تشیع وجود نداشته و در طول زمان و بر اساس موقعیت سیاسی و جغرافیایی کشورهای شیعه مذهب بدان اضافه شده اند. هر یک از این مراسم به کشور خاصی بر می گردد بدین وصف:

قرن هفتم تا دهم میلادی

•خاستگاه زیارت کربلا‌ ← «فرهنگ عامیانه» عربی عراقی زیارت قبر مردگان است
•خاستگاه عزاداری و نوحه خوانی و سینه زنی ← «فرهنگ عامیانه» عربی عراقی در مویه و بی تابی برای مردگان است

قرن دهم و یازدهم میلادی

•خاستگاه تعزیه خیابانی ← «فرهنگ سیاسی» خلفای عبّاسی، پادشاهان آل بویه و پادشاهان صفوی است که تعزیه خیابانی را (به قصد افزایش پیروان خود) رواج دادند
•خاستگاه شبیه خوانی ← «فرهنگ سیاسی» پادشاهان قاجار است که علاقه خاصی به تئاتر ملودرام داشتند و آن را وسیله ای برای در اختیار گرفتن زمام عقاید جامعه مذهبی می دیدند

قرن دوازدهم تا هفدهم میلادی

•خاستگاه نوحه خوانی ← «فرهنگ صوفی» ذکر گفتن است که اشعار و نقالی را نوعی عبادت فرض می کرد
•خاستگاه زنجیر و قمه زنی ← «فرهنگ مسیحی» Magdarame (ماگدارام) یا رنج کشیدن بسان حضرت مسیح است

بررسی تاریخی این مراسم هرچند جالب و روشنگر از حوصله این مقاله خارج است و در این جا فقط به اختصار به تاثیر مسیحیت بر مراسم زنجیرزنی و قمه زنی اشاره می کنم. به گفته یتژاک ناکاش گروه های افراطی شیعه مانند قزلباش قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی مراسم زنجیر زنی و قمه زنی را در شیعه باب کردند. قبایل ترکمن و ارمنی که تحت تاثیر شیوخ صوفی شیعه می شدند حکم مریدان تازه نفسی را داشتند که به خاطر قدرت رزمی و توان جنگی ستون فقرات حکومت صفوی محسوب می شدند، اینان به قزلباش (کلاه سرخان) معروف بودند. هر سرباز قزلباش یک سری کامل از وسایل جنگی من جمله تیر و کمان، نیزه، شمشیر، خنجر و تبر را همیشه به همراه داشت و از آن ها به هر بهانه ای استفاده می کرد، حتی در مراسم مذهبی. قزلباشان ها که به دلیل پیشینه ارمنی با زنجیر و قمه زنی مسیحیان آشنا بودند و آن را در مراسم عاشورا وارد کردند.

شکنجه یا خودزنی رسمی معمول میان مسیحیان ایتالیای قرن سیزدهم بوده که در اثر سلطه عثمانی به همراه اسرای مسیحی و اروپاییان تازه مسلمان شده به سرزمین های مسلمان وارد شد. خودزنی و مصلوب کردن بدن رسمی بود که مسیحیان فرانسیسکویی‌ (Franciscans) برای توبه و رهایی از گناه بدان معتقد بودند و روحیه افسرده اروپای عصر تاریکی (Dark Ages) که با طاعون و قحطی و جنگ دست و پنجه نرم می کرد بستر مناسبی برای رشد و گسترش این عقیده بود. برگزاری مراسم خودزنی حس مرگ و نزدیکی آخرالزمان و آزادی از زندگی مشقت بار عصر تاریکی را در پیروان این عقیده القا می کرد. در قرون وسطی صدها صومعه مسیحی خودزنی را رسمی کردند و برادران روحانی موظف بودند حداقل ۱۲ روز در سال مراسم خودزنی و حمل صلیب را به جا بیاورند. این مراسم به «نمایش خون مسیح» معروف بود. مسیحیان در طول تاریخ خصوصن در صومعه ها و کلیساهای کاتولیک همواره اقدام به شکنجه بدن به اهداف مذهبی نموده اند و امروزه هم این مراسم در میان برخی پیروان کلیسای کاتولیک من جمله مسیحیان فیلیپین رواج دارد.


(توضیح عکس: مراسم Magdarame (ماگدارام) فیلیپین که در شب به صلیب کشیدن حضرت عیسی به روایت مسیحی برگزار می شود)

ریشه ی «مرده پرستی» و مراسم مربوط به آن به تمدن بین النهرین و خاور نزدیک بر می گردد. جان گارنیر در کتاب «پرستش مردگان» به بررسی ریشه های تاریخی بت پرستی در بین النهرین می پردازد و پرستش مردگان را رکن اصلی بت پرستی می داند. در جهان باستان حاکمان مقتدر هم چون نمرود زیارت و پرستش قبر پدرانشان را به قانون ملی تبدیل کرده بودند و نافرمانی از آن را محکوم به مرگ می دانستند. همین قوانین بعدها به احترام و بزرگداشت انسان های صالح در تمدن بین النهرین و آریایی تبدیل شده است. «مرده پرستی» همچنین رکن اصلی پگانیسم (کافرکیشی) غربی بوده که به صورت تراشیدن صورت قهرمانان قومی و ملی بر روی چوب و سنگ و دعا کردن به آنان صورت می گرفته است. تحت تاثیر پگانیسم، مسیحیت دعا خواندن و حاجت خواستن از قدیسین («پدران مرحوم کلیسا») را باب کرد به طوری که در قرون چهارم و پنجم میلادی تقدیس مردگان در کنار روزه گرفتن مهم ترین عبادت مسیحی به شمار می رفت. تاثیر این اعتقادات در ایران امروز در تقدیس امامزاده ها و روح الله خمینی و ساختن گنبد و بارگاه بر مقابر دیده می شود. معمولن شیعیان میان پرستش امامان و احترام به قبر آنان تفاوت قائل می شوند در حالی که آموزه های ادیان ابراهیمی ثابت می کند که هر نوع ارتباط روحانی با افراد غیر خدا شرک محسوب می شود.

اریکا مهیسن در مورد ایجاد «مرده پرستی» در ایران می نویسد که این عقیده را مبدعان تشیع در ایران یعنی پادشاهان صفوی رایج کردند. صفویان که شیعه دوازده امامی را مکتبی برای بقای حکومت خود می دیدند با تقدیس و تبلیغ امامت و ساختن حرم و اماکن زیارتی و جعل روایت در ثواب زیارت به ترویج تشیع دامن زدند. حکومت صفوی شهروندانی را که شیعه نمی شدند به قتل می رسانید.

بزرگداشت مومنان مرده و یاد مرگ عاشورای شیعه را به هالووین شبیه می کند. عاشورا که نزد یهود و اهل سنت نماد پیروزی خداوند بر فرعون است، در تشیع نماد شکست حسین بن علی از یزید بن معاویه می شود. عاشورای شیعه که کمتر به تقدیر خداوند و بیشتر به عجز و دسیسه و مکر انسان می پردازد بازگوی وضعیت شیعه در جوامعی است که پاسخگوی خواسته های او نیستند. حق چیزی است که شیعه برای مظلومیتش گریه می کند چون عقیده و حکومت شیعی آن را به وی نمی نماید. به گفته کلیفورد گیتز مراسم محرم یادبود چگونگی بازسازی رنج از طریق ایجاد و تجسم درد فیزیکی و از دست دادن و شکست خوردن در زندگی است، نه چگونگی اجتناب از رنج.

تضاد آموزه های کتب ابراهیمی با مرده پرستی

مراسم بزرگداشت مردگان در هیچ یک از کتب ابراهیمی تورات و انجیل و قـرآن نیامده و از جمله احکامی که نازل شده نبوده است. بر عکس، این ادیان پیروان خود را از «مرده پرستی» نهی می کنند (آیات ۱۹:۲۶ و۱۸:۱۰ در تورات و ۷:۷ و ۸:۱۸ و ۱۶:۱۹ در انجیل و ۳۵:۲۲ و ۶:۱۶۴ و ۲:۲۳۴ در قرآن را ببینید).

در آیه ۱۹:۳۱ از باب «سفر لاویان» تورات می خوانیم: «به ارواح مردگان متوسل نشوید. من خدای یگانه هستم.» و در آیه ۲۸ از همان باب آمده است «هنگام‌ عزاداری برای مردگان‌ مانند بت‌پرستان‌ بدن‌ خود را زخمی نکنید و روی بدنتان نشانه نگذارید. من خدای یگانه هستم.»

آیه ۲۰:۶ از باب «سفر لاویان» تورات متوسل شدن به واسطه های انسانی (زنده و مرده) را «فاحشگی روحی» می نامد و عمل چنین عملی را خیانت به دین می داند.

در آیه ۸:۱۹ از باب «اشعیا» انجیل می خوانیم: «آیا از مردگان‌ درباره‌ زندگان‌ مشورت‌ می خواهید؟ چرا از خدای خود مشورت‌ نمی خواهید؟»

آیه ۱۰ «سفر تثنیه» تورات مومنان را از تقلید از «بت‌پرستان‌» باز می دارد: «وقتی وارد سرزمین‌ موعود شدید مواظب‌ باشید که‌ از آداب‌ و رسوم‌ نفرت‌انگیز قوم‌هایی که‌ در آنجا زندگی می‌کنند پیروی نکنید. مثل‌ آنها بچه‌های خود را روی آتش‌ قربانگاه‌ قربانی نکنید. هیچ‌ یک از شما نباید به‌ جادوگری بپردازد یا غیبگویی و رمالی و فالگیری کند و یا به ارواح‌ مردگان‌ توسل جوید. خداوند از تمام‌ کسانی که‌ به‌ چنین‌ کارهایی دست می‌زنند متنفر است‌. به خاطر انجام‌ همین‌ کارهاست‌ که‌ خداوند، خدایتان‌ این‌ قوم‌ها را ریشه‌کن‌ می‌کند. شما باید در حضور خداوند، خدایتان‌ پاک و بی‌عیب‌ باشید.»

در قرآن هر عملی که انسان را به خود مشغول دارد «لَهو» نامیده شده از ریشه «ل ه ا» به معنای سرگرم شدن و خوش داشتن چیزی غیر ضروری است یعنی عملی که علاقه بدان انسان را در خود غرق کند یا انسان آن را از روی عادت و بدون فکر انجام دهد. مثلن أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ ﴿۱۰۲:۱﴾ یعنی «زیاده خواهی شما را به خود مشغول کرد». به نظر من عزاداری محرم هم مشغولیت بی ثمری است که ذهن و احساس را درگیر می کند بدون این که ربطی به کلام و دین خدا داشته باشد، و شیعیان «الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَهْوًا…﴿۷:۵۱﴾ کسانی که دینشان را وسیله سرگرمی قرار دادند…»

مردگان هیچ رابطه ای با این دنیا ندارند، «إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَی وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ ﴿۲۷:۸۰﴾ البته تو نمی توانی مردگان را شنوا گردانی.»

صدا زدن مردگان شرک است، «وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ مَا یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ ﴿۳۵:۱۳﴾ و کسانی را که بجز او می‏ خوانید مالک پوست هسته خرمایی [هم] نیستند. إِنْ تَدْعُوهُمْ لَا یَسْمَعُوا دُعَاءَکُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ وَیَوْمَ الْقِیَامَهِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَلَا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ ﴿۳۵:۱۴﴾ اگر آنها را بخوانید دعای شما را نمی ‏شنوند و اگر [فرضا] بشنوند اجابتتان نمی کنند و روز قیامت‏ شرک شما را انکار می کنند و [هیچ کس] چون [خدای] آگاه تو را خبردار نمی ‏کند.»

به گفته جورج رایت نهی از متوسل شدن به مردگان در کتب ابراهیمی به معنی نفی مراسم و سنت های مربوط به اتصال به مردگان در تمام صور و اشکال متصور من جمله شیون و زاری، خودزنی و زنجیرزنی، عزاداری، نوحه خوانی، قربانی دادن و تغییر هیات بدن مانند تراشیدن ریش در یهودیت است. به گفته ریچارد گاهمن در حالی که تورات این گونه مراسم را به صراحت نهی می کند و آن را نوعی بت پرستی می داند یهودیان در طول تاریخ به اجرای این مراسم ادامه داده اند.



و پایان کلام این که، بر اساس تعالیم ابراهیمی کسی که از دنیا رفته نه احتیاجی بـه نـذر و نیـاز و وقف ما دارد و نه می تواند برای ما کاری انجام دهد. پولهایی که در ضریح ریخته و صرف مقابر یا علم و تعزیه می شود همه ضایع شده و هیچ یک معنایی فراتر از آنچه هست یعنی نوعی سرگرمی ندارد، علاوه بر این که حکام شیعه از طریق این خرافات روز به روز ثروتمندتر و وقیح تر می شوند. یهودیت و مسیحیت و اسلام قائل به واسطه میان خلق و خالق نیستند و قرآن صریحن از مـردم خواسـته تـا درخواست خود را مستقیم از خداوند بخواهند.


•Bae, Choon Sup & Van der Merwe, P. J. (2008). “Ancestor worship: is it Biblical?” Hts Theological Studies 64 (3).
•Bannatyne, Lesley (1998). “Halloween.” Pelican Publishing Company.
•Easton’s Bible Dictionary.
• Garnier, J. (1904). “The worship of the dead: The origin and nature of pagan idolatry and its bearing upon the early history of Egypt and Babylonia.” Kessinger Pub.
•Geertz, Clifford. (1966) “Religion as a Cultural System,” in Michael Banton (ed.), Anthropological Approaches to the Study of Religion.
•Gehman, R J 1999. “Who are the living-dead? A theology of death, life after death and the living-dead.” Nairobi: Evangel Publishing House.
• Hughes, Rebekkah (2014). “Happy Hallowe'en Surrey!” (PDF). The Stag. University of Surrey.
•Lewis, Bernard. “History: Remembered, Recovered, Invented.” Princeton: NJ, 1975).
• Nakash, Yitzhak. “An Attempt to Trace the Origin of the Rituals of ʿĀshūrāʾ.” Die Welt des. Islams, New Series 33, issue 2 (1993).
•Merriam-Webster’s Encyclopædia of World Religions.
• Muhaisen, Erica Ferg. “Islamic Saint Veneration: Iran.”
•Wright, G E 1953. “The Book of Deuteronomy.” Nashville, TN: Abingdon.