• شایگان را می توان با اندکی احتیاط یک سنتی مدرن و یا مدرن سنت گرا نامید. به هردو پای بند است و چون معتقد است که هرکدام از یک "متن فرهنگی" (و تاریخی) متفاوت می آیند، پس "امکان ترکیب آنها نیست"، بنابراین باید هر دو را فهمید و هرکدام را جای خود گذاشت ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۱٣ فروردين ۱٣۹۷ -  ۲ آوريل ۲۰۱٨

نجات سنت یا مدرنیته؟ سرآمد تلاش فکری داریوش شایگان چیست؟
پرسش مرکزی آن است که نتیجه تلاش فکری و فلسفی داریوش شایگان چیست و هدف نهایی او کدام است؟ برعکس تصور برخی، شایگان از ابتدا، از زمان انتشار کتاب "آسیا در برابر غرب" (پیش از انقلاب)، عمیقا پای بند به عقلانیت مدرن و اندیشه نقدی و مدرنیته است. لیکن شاید با احتیاط بتوان مدعی شد که هدف او از بکارگیری اندیشه مدرن، نجات سنت است. این گرایش را در این کتاب بیشتر میتوان دید. اما در اثر دیگرش به نام "هویت چهل تکه" (پس از انقلاب)، وی به نجات مدرنیته میشتابد.
در "آسیا در برابر غرب" وی نخست تاکید میکند که ما را از هجوم مدرنیته و عوارض آن راه خلاصی نیست، سنت، دیگر کیفیت و جایگاه پیشین خود را از دست داده است. او از "مقابله ای بارور" میان سنت و مدرنیته سخن می گوید (فصل آخر کتاب: "تاریک اندیشی جدید"). شایگان برآن است که هرملتی از یک "متن فرهنگی" بهره میگیرد و نمی توان فرهنگ ها را از متن اصلی خود جدا کرد و اگر چنین کنیم، رابطه مان را با خودمان قطع کرده ایم. به همان شکل که نمی توان تفکر مدرن غربی را از متن فرهنگی که زادگاه آن بوده است جدا نمود. وی برآن است که سنت درحالت دفاعی ست و به خودی خود دیگر توان ایستادگی ندارد، پس باید بیدار شود و از ابزار های فکری و روش شناسانه مدرن، (از مدرنیته) بهره برد. از اینرو، به عبارت خلاصه، شاید بتوان گفت که مقصد نهایی شایگان حفظ و پاسداری از سنت است، اگرچه به اتکاء به مدرنیته. شایگان در تدوین چنین نظری البته در دوران خود پیشتاز بود. ((در همین دوران پیش از انقلاب، تاسف آور است که میگوید: "امروز طبقه ای که کم و بیش حافظ امانت پیشین ماست و هنوز علیرغم ضعف بنیه، گنجینه های تفکر سنتی را زنده نگهمیدارد، حوزه های علمی اسلامی قم و مشهد است." (آسیا در برابر غرب، ص 296) - vdocuments.site

در "هویت چهل تکه" اما، برآن است که "مدرنیته سرد"، آنچنانچه وی میخواند، نیاز به گرمای شرق دارد. میگوید غرب معنویت را ندید و از آن غافل ماند. حال باید به یک "استحاله" دست زند و از حالت های افقی دنیای مجازی فرهنگ ها به عمودی روی آورد، به فضایی که درآن فرهنگ های گوناگون بتوانند درآن گفتگو کنند. شایگان برای این مدرنیته که از معنویت غافل شده است عرفان شرق را تجویز میکند. میگوید غرب سرد می بایست به شرق و فرهنگ آن توجه دوچندان کند.
شایگان را میتوان با اندکی احتیاط یک سنتی مدرن و یا مدرن سنت گرا نامید. به هردو پای بند است و چون معتقد است که هرکدام از یک "متن فرهنگی" (و تاریخی) متفاوت می آیند، پس "امکان ترکیب آنها نیست"، بنابراین باید هر دو را فهمید و هرکدام را جای خود گذاشت اما از آنرو که در نهایت "متن فرهنگی" ما سرشته حیات ما را تشکیل میدهد، پس اگر به مدرنیته روی می آوریم نخست برای آن ست که به بهترین فرآوره های بشری نظر اندازیم زیرا از آن گریزی نیست و سپس آنکه در نهایت این کرنش وسیله ای باشد برای روی آورن به سنت و یا همچنانکه خود میگوید : "باز اندیشی" سنت. این کرنش مدرن بسوی سنت، بند اتصال شایگان پیش از انقلاب و بعد از انقلاب، در پاریس و در تهران است. او براستی مدرن و در درون عمیقا پای بند سنت است. اما سنتی که با ابزارهای مدرن و پرسش هایی که عقل گرایی غربی به ما شرقیان آموخته است، آمیخته است. مینویسد: شرقیان خاموش و خفته بوده اند. قرنهاست که در "تعطیل تاریخ" بسر می بردند، تا آنکه غرب آمد و سرزده داخل شد و ما را "بیدار" کرد. میگوید سنت دیگر همانند گذشته امکان ایستایی ندارد. از میان خط ها میتوان دریافت که شایگان برآن است که این سنت به همت ابزارهای مدرن میتواند ادامه حیات یابد.
تغییر فکر در شایگان در دو دوره حیاتش (تهران و پاریس) از این قرار است: شایگان در "آسیا در برابر غرب" تحول را در "متن فرهنگی" میدید، لیکن در "هویت چهل تکه" پدیده ای میسازد به نام "مهاجر سیار"، که میگوید این پدیده دوران ماست. وی را از "متن فرهنگی" جدا کرده و جهانی اش میکند، به آن شکل که تنها به اندک ها، یعنی "باقی مانده" فرهنگی اش دل خوش خواهد بود، اگر نه، وی قادر است بی تاکید بسیار بروی هویت خود، میان فرهنگ ها در نوسان باشد. در اینجا "متن فرهنگی" دیگر اهمیت چندانی ندارد. همین جاست که مینویسد: تاکید بسیار بروی هویت بیهوده است.
افکار شایگان بسیار غنی، گفتارش پرمعنا و چند وجهی ست. بسیاری از ما، چه قبل و چه بعد از انقلاب، فراوان از وی آموخته ایم. سه ویدئوی زیرین کمکی خواهد بود برای شناخت برخی رشته فکرهای شایگان. ویدئوی نخست مصاحبه من در 31 مارچ امسال (چند روز پیش) پس از مرگ شایگان است. ویدئوی دوم تحلیلی ست از کتاب "افسون زدگی جدید" (در 8 قسمت کوتاه)، سخنرانی در مونترال در 2009. ویدئوی سوم نیز در همان سال در مونترال ارائه گردید (در 4 قسمت).
عطا هودشتیان
31 مارچ 2018

مصاحبه پس از مرگ شایگان (31 مارچ 2018):
vimeo.com
سخنرانی نخست درباره "افسون زدگی جدید":
www.youtube.com
سخنرانی دوم درباره شایگان:
Dr. Hoodashtian Part 1 -on Shayegan Cafelit - هودشتیان May 09