• سناریوی اول در طولانی مدت می تواند به فروپاشی و هرج و مرج در ایران منجر گردد. با سناریوی دوم گذار به دموکراسی ممکن نیست. در سناریو سوم گذار به دموکراسی در ایران، جای شک است. سناریوی چهارم در لحطه فعلی بسیار خوشبینانه است، اما در صورت وقوع می توان، دموکراتیزه شدن جامعه ایران را انتظار داشت ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۱۹ دی ۱٣۹۶ -  ۹ ژانويه ۲۰۱٨

مقدمه
فولتاری در نامه ای به فردریش پادشاه پروس
"عدم اطمینان یک موقعیت نامطبوع است اما اطمینان نیز نادرست است"
پیش فرض تعیین سناریوها این است، که از سیستم شناخت کافی داشته باشیم. اما در عین حال سه فاکتور از جمله: محدودیت اطلاعات، حوادث غیرمترقبه و خواست ها و مطالبات نو، تعیین ضریب احتمال سناریو ها را، دشوار می نمایند.
تجزیه و تحلیل اتفاقات آینده، همیشه با دو چالش اساسی مواجه است: الف- عدم اطمینان ب – پیچیدگی در رویکردهای نوآورانه جدید در رابطه با تجزیه و تحلیل آینده. محققین آینده نگر از دو متد متفاوت استفاده می کنند:
یکم - با تجزیه و تحلیل ترندها در میدان های تحقیقی مشخص، می توان راستاهای توسعه معینی را مجسم نمود و سپس با ضریب احتمالات، آن را توجیه نمود.
دوم- تجزیه و تحلیل سناریوهای متعدد در میدان های تحقیقی پیچیده و نامطمئن، که در آن پارامترهای متعددی با هم در ارتباط هستند، با دو چشم انداز متفاوت روبرو هستیم:
الف- آیا می توان این احتمالات را با استفاده از متدهای ریاضی و تکنیکی تا حدودی دقیق تر نمود و به یک نتیجه گیری معین نزدیک شد. بهترین مثال در این مورد تعیین سناریوهای محتلف و تشخیص سناریوی معین در عرصه تغییرات اقلیمی می باشد.
ب- تعیین سناریو با ضریب احتمالات، بسیار دشوار و حتی غیرممکن است، زیرا درجه پیچیدگی و تداخل و ارتباط پارامترهای متعدد و تاثیر متقابل آن ها بسیار بالا است و از سوی دیگر با عدم اطمینان زیاد همراه است. مثال در این مورد تحولات سوریه می باشد که به قول یک جامعه شناس آینده نگر: "سوریه قبرستان سناریوها و تجزیه و تحلیل های متعدد بوده است".

از آنجایی که شکاف سیاسی موجود در ایران بر محور تضاد بین دموکراتیزه کردن جامعه و اقتدارگرایی است. سناریو های احتمالی، سناریوهایی در مسیر گذار دموکراتیک در جامعه ایران هستند، اما این بدان معنی نخواهد بود، که همه سناریوها اجبارا به دموکراسی منجر خواهند شد، زیرا مجموعه ای از پارامترهای مختلف در دایره ای از تاثیرات متقابل قرار دارند و با دینامیسم مختص به خود، با یکدیگر در ارتباط هستند.

این پارامتر ها کدامند؟
۱- پیش فرض های ورودی
یا به عبارت دیگر "شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی" (antecedent condition)، در اینجا منظور وضعیت ساختاری جامعه در آستانه پروسه دموکراتیزاسیون است. از وضعیت ساختاری می توان توازن قوای بین نیروها را برآورد نمود. آکتورهای کلیدی سیاسی، اقتصاذی، ُسیستم حقوقی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی رل مهمی در توازن نیرو بازی می کنند.

۲- لحظه حساس (critical junctures):
در روند دموکراتیک شدن لحظاتی فرا می رسد که در آن زمان، شرایط برای دگرگونی اساسی در توازن قوا فراهم است. و آ ن را نقطه انتخاب (choice point) می نامند. مشخصه اصلی نقطه انتخاب آن است که کنشگران سیاسی و اجتماعی می توانند از میان آلترناتیوهای متعدد، یک مسیر مشخص را انتخاب کنند.

۲- دینامیسم نهادها یا باز تولید نهادها (institutional reproduction):
بدیهی است که وضعیت ساختاری و آکتورها، پارامترهای استاتیستیک هر تجزیه و تحلیلی هستند. با تاثیر متقابل آنها بر یکدگر، دینامیسم نویی ایجاد می گردد. مثلاء با نهادهای نو، کنشگران جدید و با کنشگران جدید، نهادهای تازه باز تولید می شوند.
تا زمانی که توازن قوا در حالت پایداری قرار دارد، نهادهای سیاسی بطور اساسی تغییر نمی کنند، با تغییر نسبی توازن قوا، بازتولید نهادهای سیاسی جدید آغاز می شود.

٣- دینامیسم کشمکش ها یا به عبارت دیگر گردش تضادها:
در این مرحله، نیروهای سیاسی و اجتماعی وارد بازی می شوند. شانس موفقیت آنها بستکی به این دارد که:

الف- می توانند امکانات نو و نیروی لازم را بسیج نمایند. ب- این که از شرایط مناسب، توانائی حداکثر استفاده را، برای پیش برد آلترناتیو خود دارا هستند.

۴- نتایج خروجی:
در نتیجه حادشدن کشمکش ها، لحظه حساس تازه ای بوجود می آید، که در پی آن توازن قوا به نفع مخالفین ساختار قدیم، می تواند تغییر پیدا کند.

سناریوها

سناریوی اول: حفظ وضع موجود
در این سناریو سرکوب جنبش اعتراضی تهیدستان در ایران، قطعی خواهد بود. هسته سخت قدرت (بیت رهبری، سپاه پاسداران و قوه قضائیه و...) رل تعیین کننده را در این سناریو خواهد داشت. دولت روحانی به کمک اعتدالیون و جناح راست اصلاح طلبان در خدمت هسته سخت خواهد بود. سرکوب نیروهای مخالف باز هم شدت و دامنه گسترده تری خواهد یافت.

سناریوی دوم: رفرم های محدود اقتصادی
دولت روحانی با پذیرش حق اعتراض مردم، در چارچوب های محدودی به رفرم هایی در زمینه اقتصادی دست خواهد زد، تا بدین وسیله جنبش اعتراضی را ایزوله نماید. شکاف معینی میان هسته سخت قدرت (بیت رهبری، سپاه پاسداران و قوه قضائیه و...) یا به عبارت دیگر بخش غیرانتخابی حکومت و هسته نرم قدرت بخش انتخابی در اینجا دولت روحانی پدید خواهد آمد، اما منجر به گشایش فضای سیاسی در ایران نخواهد شد.

سناریوی سوم: اجرای بی تنازل قانون اساسی
جنبش اعتراضی تهیدستان ادامه می یابد، شکاف میان هسته سخت قدرت (بیت رهبری، سپاه پاسداران و قوه قضائیه و...) و هسته نرم قدرت دولت روحانی و طرفداران او تشدید می گردد. اصلاح طلبان راست به عقب رانده می شوند و در پی آن طرفداران جنبش سبز به جنبش می پیوندند و به حصر پایان داده می شود و در پی آن فضای سیاسی در ایران، تا حدی گشوده می گردد.


سناریو چهارم: تغییر فرم قدرت سیاسی در ایران
در این سناریو محل مبارزه دیگر تنها خیابان نخوهد بود، بلکه مبارزه در محیط کار نیز به آن اضافه می شود و آن بدان معنی است که طبقه کارگر به همراه طبقات فرو دستان جامعه به میدان می آید و گلوگاه های اقتصادی رژیم مرکز اعتصابات کارگری می گردد. این یک شرط لازم برای جابجایی قدرت سیاسی است، اما کافی نیست در صورتی که ائتلاف سراسری و متحد اپوزیسون و بخشی از هسته نرم قدرت، بوجود آید، تغییر فرم قدرت سیاسی در ایران ممکن خواهد بود، اینکه، این تغییر فرم سیاسی به چه شکلی اتفاق بیفتد، غیرقابل پیش بینی است.

سناریوی اول در طولانی مدت می تواند به فروپاشی و هرج و مرج در ایران منجر گردد. با سناریوی دوم گذار به دموکراسی ممکن نیست. در سناریو سوم گذار به دموکراسی در ایران، جای شک است. سناریوی چهارم در لحطه فعلی بسیار خوشبینانه است، اما در صورت وقوع می توان، دموکراتیزه شدن جامعه ایران را انتظار داشت.