• از مهم ترین عوامل منجر به کودک همسری در ایران می توان به عواملی چون قدرت، سنن، هنجارهای اجتماعی و کم سوادی و بهره گیری از عنصر دین برای مشروعیت بخشیدن به ان اشاره نمود. که منجر به پیامدهای جبران ناپذیری برای زوجین کودک به ویژه برای دختران می شود. همان طورکه ذکر شد از مهم ترین پیامدهای آن می توان به افزایش طلاق و بیوه کودکی، خودکشی به ویژه در میان دختران، آسیب جسمی، جنسی و روحی، تداوم چرخه فقر اشاره نمود ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۴ شهريور ۱٣۹۶ -  ۲۶ اوت ۲۰۱۷

چکیده

اخبارروز- ازدواج کودکان، ازدواج در کودکی و نوعی ازدواج رسمی یا غیر رسمی است که که در آن فرد قبل از رسیدن به18 سالگی وارد پیمان زناشویی می شود. با وجودی که هر دو جنس پسر و دختر در معرض ازدواج های زودهنگام هستند ولی دختران بیشترین قربانیان این پدیده بشمار می روند. در سطح بین المللی، ازدواج کودکان یکی از اشکال ازدواج اجباری به شمار میرود و مصداق نقض حقوق بشر و نمونه ای از خشونت جنسیتی است. در کشور ایران کودک همسری پدیده ای غیر عادی نیست با این وجود، برای مقابله با این معضل اجتماعی گام موثری برداشته نشده است. این پژوهش به شیوه کیفی و میدانی در سطح کلان انجام شده است و علل و رواج این پدیده را در سطح کشور نشان داده است و در نهایت راهکارهای عملی برای پیشگیری و کاهش این معضل اجتماعی را ارایه داده است.

مقدمه

از منظر شمار زیادی از افراد، کودک همسری یا ازدواج زودهنگام بر زندگی کودکان اثر گذاشته و آن را با تبعات آسیب زای سلامتی، پیچیده تر کرده و در هر سطحی از توسعه، رشد و تعالی فردی را تحت الشعاع خود قرار میدهد. کودک همسری از هنجارهای سنتی و متعارف برخاسته، و در مناطق شهری وروستایی رواج دارد. توجه جهانی به این پدیده وتلاش های صورت گرفته در این زمینه موجب شده است سطح ازدواج زودهنگام به طور کلی روند کاهشی پیدا کند، هرچند درصد چشمگیری از کودکان هنوز در زیر سن قانونیِ جامعه ی خود ازدواج میکنند. یک مثال روشن و برجسته از این پدیده، جامعه ی ایران است. سازمان ملل متحد ازدواج کودکان را به هر نوع ازدواج در زیر سن18 سال قبل از اینکه دختر به لحاظ جسمی و روانی آمادگی پذیرش مسئولیتهای زناشویی و بچه داری را داشته باشد، اطلاق میکند. بر همین مبنا در مواردی که کودک در زیر این سن ازدواج کند، ازدواج زودهنگام کودکان رخداده است؛ ازدواجی که توسط پدر یا پدربزرگ کودک از جانب وی شکل گرفته و در آن توجهی به حداقل سن قانونی ازدواج نشده است. عامل اصلی مسئول در این قضیه افزایش سطح فقر، فقدان دانش و تحصیلات و تبعیت از الزامات فرهنگ مردسالارانه و باورهایی است که به اشتباه واداشتن دختران به ازدواج های ناخواسته و زود هنگام را عاملی برای حمایت و محافظت از آنها می دانند. متأسفانه باوجود پیامدهای جسمانی و تبعیض نسبت به دختران جوان، قدمهای اندکی برای خاتمه عمل ازدواج زودهنگام کودکان در ایران برداشته شده است1.

مطالعات مستقل و معتبر چندانی در خصوص کودک همسری در ایران انجام نشده است و اطلاعات اندکی دراینباره در دسترس است. آمار رسمی و دولتی جمهوری اسلامی ایران حاکی از این است که سالانه دهها هزار دختر و پسر زیر سن 15 سالگی توسط خانوادههایشان وادار به ازدواج میشوند. شمار واقعی این کودکان در حقیقت بالاتر از این آمارها است. برخی از خانوادهها در ایران ازدواج در سنین پایین را ثبت نمیکنند و یا به صورت غیررسمی به ثبت میرسانند. در ایران بنا بر آمار موجود از سال 1358 تا نیمه ی اول سال 1394 تعداد 890 هزار دختر زیر 18 سال ازدواج کرده اند که در این بین دخترانی نیز بوده اند که زمان ازدواج شان زیر 10 سال بوده است. همچنین در 9 ماه اول سال 1395، 29710 دختر زیر 15 سالگی ازدواج کرده اند2. رواج کودک همسری در ایران، در نتیجه ی نگاه سنتی، فشارهای اجتماعی و فرهنگی، حمایتهای دولتی و شرعی، ریشه دار شدن فقر و میل والدین به کنترل روابط جنسی دخترانشان بوده است. این مطالعه برای اولین بار قصد دارد که رواج کودک همسری در ایران را با تأکید بر عوامل مسلط اجتماعی- فرهنگی تحلیل کند؛ عواملی که بازتاب نابرابری- های عمیق جنسیتی موثردر تداوم حیات این پدیده هستند. این مطالعه آن دسته از کودکان و افراد را مورد هدف قرار میدهد که قادر به اعلام رضایت کامل و آزادانه شان از اینکه با چه کسی ازدواج می کنند، نیستند زیرا الزامات جامعه مردسالارانه خلاف این امر را به آنها دیکته می کند. بر این مبنا هدف این پژوهش توصیف و تبیین اجتماعی رواج و علل ازدواج کودکان در ایران و ارایه راهکارهای عملی برای حل این معضل اجتماعی می باشد.

تبیین عوامل جامعه شناختی

بسیاری از نظام های قضایی حداقلی را برای سن ازدواج در نظر می گیرند به این معنا که شخص باید به این حداقل سنی 18 برسد تا قانوناً اجازه ازدواج داشته باشد. سنی که در آن یک شخص قادر است به طور قانونی ازدواج کند می تواند از سن رضایت به رابطه جنسی متفاوت باشد. در آن نظام های قضایی ای که سن ازدواج پایین تر از سن رضایت به رابطه جنسی است، هنگامی که یکی از زوجین یا هردوشان زیر سن رضایت قرار دارند، قوانین ازدواج معمولاً قوانین سن رضایت از رابطه جنسی را تحت شعاع خود قرار می دهند. بعضی از سیستم های قضایی کلیه روابط جنسی خارج از ازدواج را بدون در نظر گرفتن سن ممنوع کرده اند. گزارش یونسکو حاکی از این است که بین ازدواج زودهنگام کودکان و زایمان زودرس در کشورهایی که ازدواج کودکان رایج است، رابطه بسیا ر قوی ای وجود دارد. برای مثال صرفاً در آسیا و نواحی اقیانوسیه سالانه نزدیک شش میلیون نوزاد از مادران نوجوان متولد می شوند3.

بسیاری از ادیان در تعیین سن ازدواج دخیل هستند. دین با قدرت مسلطش بر کنترل هنجارها و شکل دادن به فرهنگ، یک عامل اثرگذار و چشمگیر برای مردمی است که آن را سرلوحه ی تصمیمات اساسی شان قرار می دهند. قدرت دین به نحوی در نقش والدینی افراد نفوذ کرده که به مالکیت فرزندان توسط والدینشان منجر شده است. با وجود تمام پیچیدگی های سن و انواع بلوغ، فعالیت های مختلف اجتماعی یک سن شروع خاص را می طلبند. در جوامع امروزی که فعالیت های اجتماعی گسترده و جهان شمول شده اند و مشارکت روز افزون افراد را می طلبند، یک معیار خاص یا ملاکی برای تعریف کودکی و بزرگسالی لازم به نظر می رسد. وقتی که سن قابلیت ازدواج برای یک فرد بر اساس قوانین دینی پایین تر از سن قانونی ازدواج در یک سرزمین باشد، قانون دولتی حاکمیت دارد. از واقعیت ها چنین بر می آید که در کشور هایی که در آن دختران دسترسی منصفانه ای به تحصیلات، تقویت استعداد و فرصت های شغلی داشته باشند، ازدواج زودهنگام بسیار نادر است. سویتمن (1382) در کتابش مطرح می کند که در ایالات متحده امریکا تنها 4 درصد از دختران زیر سن 19 سال ازدواج می کنند. در کانادا این آمار به 1 درصد می رسد و در بریتانیا 2 درصد4. رابطه درونی بین ازدواج زودهنگام کودکان و کم سوادی و تحصیلات پایین، یک علت زمینه ای برای سلامت و عزت نفس پایین و انزوای فردی است. بی شک ازدواج زودهنگام کودکان یک نقطه پایان برای تحصیلات دختران است، به خصوص در کشورهای فقیرنشینی که در آن ها ازدواج کودکان متداول است5. ازدواج کودکان با ریشه های عمیقش در نابرابری های جنسیتی زمانی که سن زوج دو برابر سن زوجه است، بر دختران تأثیر بیشتری دارد. ازدواج زودهنگام کودکان معمولاً با ترک همسر مرتبط است6. طلاق یا ترک همسر اغلب این دختران جوان را به فقر بیشتری گرفتار می سازد، زیرا او معمولا باید به تنهایی مسئولیت فرزندانشان را بر عهده گیرد. از آنجا که اکثریت این دختران در سنین بسیار پایین و در حالی که فاقد تحصیلات بوده اند، ازدواج کرده اند، مهارت های کسب درآمد آنها بسیار پایین (اگر نه هیچ) بوده و در نتیجه به فقر بیشتر آنها دامن می زند7. ا ز آنجا که در کودک همسری سن دختران معمولا به طرز چشمگیری پایینتر از شوهرانشان است، آنها در سنین پایینتری مطلقه می شوند، بنابراین نسبت به زنانی که در سن بالاتری ازدواج کرده اند، ممکن است که چالش های اجتماعی و اقتصادی را در بعد عمیقتر و گسترده تری تجربه کنند8. جوامعی که در آن ازدواج کودکان رایج است بیشتر مستعد طلاق های زودهنگام و کودکان مطلقه است. نرخ طلاق هم در ایران در گروه سنی 10 تا 18 سال به طرز قابل توجهی بالاست، به طوری که براساس آخرین داده های جمعیت شناسی، 21149 دختر و پسر زیر 18 سال در سال 93 طلاق گرفته اند. بر اساس آخرین تحقیقات نرخ طلاق زیر سن 18 سالگی در طول یک دهه اخیرافزایش یافته است 8.

جنبه های قانون اساسی، باورهای دینی، ابعاد جنسی و همچنین هنجارها و مناسک اجتماعی نقش قابل توجهی در ازدواج زودهنگام در جامعه ایران دارند. قبل از انقلاب بر اساس ماده 23 قانون حمایت خانواده (سال 1353) زدواج زنان قبل از رسیدن به سن 18 سالتمام و ازدواج مردان قبل از اتمام 20 سالگی شان ممنوع بود. تغییر این سن بعد از انقلاب در ایران رخ داد. تغییرات اولیه آن در موقت شکل گرفت و این ماده با ماده 1041 قانون مدنی تعویض شد. بر اساس ماده 1041 از قانون مدنی ایران سن ازدواج برای دختران 13 و برای پسران 15 سالگی اعلام شد. با اینحال همین قانون به دختر اجازه میدهد که ازدواج در زیر سن 13 سالگی و پسران در زیر سن 15 سالگی به شرط رضایت والد یا اجازه دادگاه بتواند شکل بگیرد. علاوه بر این اگر قیم کودک(پدر یا پدربزرگ)چنین درخواستی را داشته باشد و دادگاه به این نتیجه برسد که او به قدرکافی بالغ شده است که بتواند ازدواج کند، کودک میتواند حتی در سنین پایینترنیز ازدواج کند10.

روش پژوهش

رویکرد روش شناختی به کار گرفته شده در این تحقیق یک روش کیفی در مقیاس کلان بود. حجم جامعه، حجم نمونه، روش نمونه گیری، تعداد مصاحبه های تعیین شده برای هر بخش و ناحیه، حتی زمان اختصاص داده شده به هر استان خاص بازتابی از رواج ازدواج زودهنگام کودکان در آن منطقه بوده است. پرسشنامه بکار گرفته شده در هر منطقه یک نسخه محلی شده و بومی شده از پرسشنامه های پیمایش جمعیتی و سلامت 11 بود، اما بیشتر بخشهای آن محقق ساخته بود. استان ها با تحلیل داده های جمعیت شناسی موجود در خصوص آمارهای ازدواج در یک دهه اخیر انتخاب شدند. فهرست بکار گرفته شده در این مطالعه با انتخاب استانهایی صورت گرفته که بالاترین آمار کودک همسری را داشته اند و در طول این ده سال بیشتر از بقیه استانها تکرار شده اند. بر این مبنا هفت استان انتخاب شدندکه عبارتند از 1) خراسان رضوی، 2) آذربایجان شرقی، 3) خوزستان، 4)سیستان و بلوچستان، 5) آذربایجان غربی، 6) هرمزگان و 7) اصفهان. سوالهای ساختار یافته در پرسشنامه با موضوعات زیر آورده شدند: پیش زمینه پاسخگو، ازدواج، تصمیم گیریهای ازدواج، باروری زنان، باروری مردان، نگرشهای جنسیتی، مواجهه با پیامهای پیشگیرانه ازدواج کودکان، خشونت جنسی زنان، خشونت خانگی مردان. پرسشنامه بر میزان رواج و علل ازدواج کودکان در مناطق موردمطالعه تمرکز داشت. پرسشنامه مذکور، تنها در مصاحبه با افراد محلی مورداستفاده قرار گرفت. مطالعه همچنین شامل مصاحبه با مسئولین، شخصیتهای حکومتی، دینی و رهبران محلی هم بود. سوالات مطرح شده به تناسب اینکه فرد مصاحبه شونده در چه زمینه ای تأثیرگذار و مطلع بود، بر حوزه های خاصی متمرکز میشد و روند مصاحبه ها به لحاظ ساختاری متفاوت بود.

یافته های پژوهش

1)خراسان رضوی: استانی با بیشترین تعداد کودک همسری

خراسان رضوی، نخستین رتبه را در ازدواج زودهنگام در میان پسران در سنین 10 تا 14 سال و درمیان دختران در سنین 15 تا 19 سال را به خود اختصاص داده است. بر اساس نتایج این پژوهش ازدواج کودکان در خراسان رضوی هنوز رایج است ولی تمایل به چنین ازدواجی رو به کاهش است. براساس یافته های این پژوهش، میانگین ازدواج کودکان در میان دختران نسبت به پسران زیادتر است. بر خلاف کاهش اندک در ازدواج زود هنگام کودکان، با افزایش نرخ طلاق در این استان در مقایسه با یک دهه گذشته مواجه هستیم 12.

تحلیل دقیق هردوی نمودارهای فوق نشان می دهد که ازدواج زودهنگام کودکان تأثیر ژرف تری بر روی دختران دارد تا پسران.
این پژوهش نشان میدهد که یک عامل تأثیرگذار در ازدواج زودهنگام در این منطقه، مالکیت آب است. این امتیاز زیستمحیطی نقش مهمی در شکل دادن هنجارهای اجتماعی ایفا میکند. نتایج نشان داده است که 27 درصد قربانیان ازدواج زودهنگام، هنوز درحال تحصیل هستند و در45 درصد، ازدواج دلیل عمده ترک مدرسه بود تا این افراد بتوانند کار خانهداری و وظایف بچه داری را انجام دهند. 97 درصد از زنان که یکبار زایمان کرده بودند، ازسوی خانواده خودشان و مادرانشان مراقبتهای بعد از زایمان را داشتند. 45درصد پاسخگویان هیچ مشکلی را درحین زایمان مطرح نکردند و27 درصد اعلام کردند که زایمان دردناک و خونریزی شدیدی داشتند. دخترانی که با آنها مصاحبه شده و قبل از15 سالگی زایمان کرده بودند تا حدود 88درصد ریسک دچارشدن به زخم پارگی زایمان را داشتند که آنها را درمقابل عفونتها آسیب پذیر میکرد. درد وعفونتی که درتمام طول زندگی همراه آنها خواهد بود.
بررسیها نشان داد که میزان آگاهی زنان درباره زخم پارگی زایمان پایین بود، حتی وقتی با استفاده از اصطلاحات محلی، توضیحات بیشتری دراختیار آنها قرار گرفت، بیشتر زنان حتی کسانی که بیش از15 بخیه را درحین زایمان داشتند، نمی دانستند که زخم پارگی زایمان را تجربه کرده اند. به طورکلی 60 درصد پاسخگویان عقیده داشتند که ازدواج زودهنگام کودکان باید متوقف شود و 32.5 درصد عقیده داشتند که این موضوع بستگی به ویژگی بدنی و عقیده شخص دارد. هیچکدام از پاسخگویان اطلاعی از سن قانونی ازدواج نداشتند. 21.2 درصد از زنان متأهل بیان کردند که مجبور به رابطه جنسی با شوهرانشان بودند و تعداد کمی از آنها توانایی این را داشتند که با شوهرشان در مورد نداشتن تمایل به برقراری رابطه جنسی صحبت کنند، چراکه فکر میکردند آمیزش جنسی به طور اجتناب ناپذیری بخشی از وظایف زناشویی آنهاست. رایج ترین واکنش به این آمیزش اجباری، ناراحتی با 42.9 درصد، نفرت 36.6 درصد و خشم با 28.6 درصد بود.

2)آذربایجان شرقی: نامزدی جنین در رحم مادر

بر اساس یافته های این پژوهش، ازدواج زیر سن 18 سال در این استان روند متغیر و تحول پذیری داشته است. در طول دهه
گذشته ازدواج کودکان به لحاظ نرخ و فراوانی، آمار بالایی را دار بوده است که در سالهای اخیر روند نزولی به خود گرفته است. بر عکس آمار طلاق در حال افزایش است. سالانه شمار بیشتری از کودک عروسان و کودک دامادان ادامه زندگی مشترکشان را غیر عملی می دانند و در همان سنین پایین طلاق می گیرند. همانطور که در نمودار6 مشاهده می شود شاخص فراوانی بیوه های جوان در حال افزایش است13.

نتایج مصاحبه ها و مشاهدات در روستاهایی مانند گیلکآباد، نشان داده که دختران در سن یک یا دوسالگی نامزد شده (ناف بر) و تقریبا هیچ بچه مجردی بالای سن پنجسال در روستا وجود نداشته است. در مصاحبه های محلی که در آن بومی ها، هنجارها و مناسک خود را بیان میکردند، رواج ازدواج زودهنگام در این روستا مورد تأکید قرار میگرفت. در گیلک آباد یک نوزاد 6 ماهه نامزد می شد. به نقل از یک سخنگوی مرد درحین مصاحبه، جنین در رحم مادرش با شخص دیگری نامزد می شود. 70.8 درصد از پاسخگویان در زمان انجام پژوهش ازدواج کرده بودند و کمتر از 20 درصد (18.8درصد) درمراسم ازدواج خود حضور نداشتند. در75 درصد از موارد یک نامزدی رسمی توسط خانواده شان تدارک دیده شده بود.

3)خوزستان: خرید غیرقانونی سن ازدواج

در استان خوزستان نیز ازدواج برای دختران جوان زیر18 سال بسیار بالاتر از میزان ازدواج پسران در همین سن است اما بر اساس نمودار7، مشخص است که دریک دور نمای ده ساله، روند نزولی آن انتظار می رود. بر خلاف ازدواج زودهنگام که در طولانی مدت رو به کاهش است، سنین طلاق در هر سال کودکان بیشتری را هدف قرار می دهد. دختران آسیب پذیر و مطلقه زیر 18 سال، بیشتراز پسران خردسال مطلقه در این استان دیده می شود14.

در آبادان مرسوم است برای ازدواج دختران زیر13 سال، سن را می خرند و از قیمت ها از100 تا 500 هزار تومان بسته به سالهای خریداری شده متفاوت می باشد. درمجموع 75 درصد از مردان مصاحبه شونده دارای 2 فرزند بودند و25 درصد از آنها در سن 16 سالگی پدر شده بودند. در بسیاری از موارد ازدواج کودکان، دختران به همسری مردان بسیار بزرگتر از خودشان درآمده بودند و هیچ اختیاری از خود در خصوص انتخاب همسر نداشتند. مشاهدات ما گواه بر این است که بیش ازنیمی از این گروه ذکر کردند که شوهرانشان حداقل 10 سال از خودشان بزرگترند. 39 درصد پاسخگویان ذکر کردند که هیچ فایدهای در ازدواج زودهنگام کودکان وجود ندارد و22 درصد بر این اعتقاد بودند که جلوگیری از رابطه جنسی قبل از ازدواج یک فایده و نقطه قوت در ازدواج زودهنگام کودکان است. بسیاری از پاسخگویان دانشی در خصوص سن قانونی ازدواج نداشتند و این کمبود آگاهی در مورد قانون و ازدواج کودکان در نقش مانعی برای پایان عمل ازدواج کودکان ظاهر می شود.

4) سیستان و بلوچستان: استانی بابیشترین مرگِ کودک مادران

همواره دیده شده است که ازدواج زود هنگام کودکان در سیستان و بلوچستان افزایش یافته است. نمودار افزایش کودک هم سیری در ده سال گذشته با چرخشی روبه پایین در سال 1389 تا 1393 را نشان می دهد. این افزایش تدریجی و کاهش ناگهانی برای هر دو جنس از سال 1390 به بعد صادق است. اما نرخ طلاق در سیستان و بلوچستان در مقایسه با سایر استان ها فراوانی و تکرار پایین تری را نشان داده است. زمینه های مذهبی، محرومیت استان همراه با سبک زندگی قبیله ای منجر به سطح پایین طلاق در این منطقه شده است. این نرخ در سالهای اخیرافزایش یافته است15.



در این استان برخی از والدین نمیتوانند از پس مخارج مدرسه یا دانشگاه فرزندانشان برآیند. در نتیجه آنها را وادار به ازدواج میکنند. مشکلات حاد بارداری و زایمان از علت های عمده مرگ ومیر درمیان زنان 15 تا 19 سال در این استان است. آنطور که سازمان بهداشت جهانی گزارش داده، در برخی استانها مرگ ومیر مادران بیشتر از نوزادان بوده و استان سیستان وبلوچستان یکی از آنهاست؛ به این معنی که در استانی مانند سیستان وبلوچستان مادران به دلیل زایمان میمیرند. با درنظر داشتن اینکه این استان نرخ 5.64 درصدی تولد و 12 درصدی مرگ مادر درکشور را داراست، میزان مرگ ومیر مادر در این استان بسیار بالاتر از سایر استانها کشور برآورد می شود. درسال94 سیستان وبلوچستان بالاترین میزان زایمان را درمیان مادران زیر 15 سال داشت. تقریبا تمام پاسخدهندگان در این مطالعه عنوان کردهاند که رسم ازدواج ناف بری16 یا برای خودشان، بستگانشان یا یکی از کسانی که میشناختند، صورت گرفته بود. هیچ کدام از پاسخگویان درهنگام مصاحبه درحال تحصیل نبودند و عمده ترین دلیل ترک تحصیل خود را ازدواج میدانستند. ازدواج 77.6 درصد از پاسخگویان توسط یک فرد میانجی تدارک دیده شده بود. 51.1 درصد از افراد گفتند که یک نامزدی رسمی ازطرف خانوادهها، برایشان برگزار شده بود. 51.5 درصد از زنان، شوهرانی کمتر از10 سال بزرگتر از خودشان داشتند 42.9 درصد از پاسخگویان، هرگز، درمعرض پیامهای پیشگیرانه از ازدواج زودهنگام کودکان و در معرض آموزش جنسی قرار نگرفته بودند. تمام پاسخگویان از سن قانونی ازدواج بی اطلاع بودند. بررسی ها نشان میدهد که آمار طلاق در هر دوجنس، در این استان درحال افزایش بوده، اما سطح این افزایش درمیان دختران زیر18 سال درمقایسه با پسران بالاتر است. این یعنی که هرسال تعداد بیشتری از کودکان بیوه میشوند. مخصوصا زمانی که دختری خردسال با مردی بسیار بزرگتراز خودش ازدواج کرده، این مسأله دیده شده است؛ ازدواجهای از هم پاشیده شده، بسیاری از دختران را وادار به تنها زندگی کردن و بزرگ کردن فرزندانشان بدون حمایت می کند.

5) آذربایجان غربی: افزایش طلاق و گسترش کودکان بیوه

ازدواج زیر سن 18 سال در استان آذربایجان غربی، با تفاوت عمیقش میان دختران و پسران در بازه ده ساله رو به کاهش نهاده است. شمار دخترانی که زیر سن 18 سال ازدواج می کنند به شدت بالاتر از شمار پسران است. آمار طلاق در هر دو از جنسیتها در این استان در حال افزایش بوده است اما سطح این افزایش در میان دختران زیر 18 سال در مقایسه با پسران بالاتر7 است. این بدان معناست که هرساله شمار بیشتری از کودکان بیوه می شوند17.

کودکان بیوه خصوصاً زمانی که دختری خردسال با مردی بزرگتر از خودش ازدواج کرده است، آسیب های روحی و روانی و اجتماعی زیادی را برای کودک بیوه به دنبال دارد. به خصوص داغ اجتماعی و لکه ننگی که طلاق برای فرد به همراه می آورد. و موقعیتی که زنان در این جامعه دارند، ازدواج های از هم پاشیده شده بسیاری از دختران را وادار به تنها زندگی کردن و بزرگ کردن فرزندانشان بدون حمایتی می کند. 61.8 درصد از زنان حداقل دو زایمان داشته اند و میانگین سن در اولین بارداری 17 سال بوده است (20.6 درصد).

6)هرمزگان: ازدواج بدون اطلاع

استان هرمزگان نیز دارای روند نزولی در مجموع نرخ ازدواج زودهنگام کودکان می باشد. در مقابل درصد های طلاق در استان افزایش یافته است. دختران زیر18 سال به زنان مطلقه تبدیل شده و این روند هر ساله رو به رشد نهاده است.


29.4 درصد پاسخگویان این پژوهش در استان هرمزگان؛ اطلاعی نداشتند که با چه کسی ازدواج می کنند. 51 درصد گفتند که در زمان ازدواج خوشحال بوده اند، 19.6 درصد به دلیل اجبار به ترک مدرسه، ناراحت بودند، 56.9 درصد از پاسخگویان میخواستند که فرزندشان هم به همان شیوهای که خودشان ازدواج کرده بودند، وصلت کنند، 37.3 درصد از پاسخگویان معتقد بودند که هیچ فایدهای در ازدواج در سن پایین وجود ندارد. درحالی که 16.6 درصد پاسخگویان این امر را بهعنوان یک عامل تقویتکننده ارتباطات و پیوندهای خانگی میدانستند. درمجموع 39.2 درصد از افراد هم گفتند که ازدواج دیرهنگام منجر به سطوح بالاتر آموزش و فهم میان زوج ها می شود و11.8 درصد از آنها کاهش بارداریهای نوجوانی را بهعنوان یک فایده ازدواج دیرهنگام عنوان کردند.

7) استان اصفهان: آخرین استان با بیشترین تعداد کودک همسری

در اصفهان نیز مانند شهرستان های مذکور، کودک همسری رایج می باشد. نرخ تفاوت بر مبنای جنسیت نشان می دهد که کودک کودک همسری در میان دختران بیشتر از پسران است. بررسی ها کاهش نرخ ازدواج کودکان را در بازه ده ساله نشان میدهد. در مقابل نرخ طلاق نیز در چشم انداز دهه اخیر ترسیم شده است. بدیهی است که نرخ طلاق هر سال تغییر می کند اما نه در یک روند ثابت.

71.4 درصد از پاسخگویان مرد حداقل دو فرزند داشتند و28.6 درصد از آنها، در 16سالگی پدر شده بودند. 84.1 درصد از افراد متأهل از ازدواجشان آگاه بودند و15 درصد از آنها در زمان عقد نمیدانستند که با چه کسی ازدواج میکنند. 47.7 درصد از تصمیمهای ازدواج توسط والدین و سایر اعضای خانواده گرفته شده بود. تفاوت سنی میان زن و شوهر در10.8 درصد از موارد بیش از10 سال بود و در29.7 درصد پایینتر از10 سال. علاوه بر این، 57.1 درصد از مردها همسرانی داشتند که تقریبا همسنوسال خودشان بودند، 49.1 درصد درمواجهه با پیامهای پیشگیرانه ازدواج زودهنگام کودکان ازسوی تلویزیون قرار گرفته بودند. 29.5 درصد توسط دوستان و15.9 درصد هرگز اطلاعی از چنین پیامهای پیشگیرانه ای نداشتند. به طور کلی 20 درصد از پاسخگویان معتقد بودند که ازدواج زودهنگام کودکان باید متوقف شود 29.5 درصد باور داشتند که این ازدواجها باید ادامه یابد و 50 درصد تداوم آن را به ویژگیهای فردی، اندازه بدن و رفتار فرد وابسته می دانستند.

بحث و نتیجه گیری

از دیدگاه جامعه شناسی ازدواج یک قرارداد اجتماعی و ضامن بقای نسل انسان است و آرامش و امنیت در یک جامعه، نتیجه ازدواج سالم و محیط آرام بخش است اما ازدواج زودهنگام می تواند منجر به بروز آسیب ها و اختلالت فروانی در سطح فردی و اجتماعی گردد. ازدواج زودهنگام دختران و پسران، تجاوز به حقوق انسانی بویژه دختران بوده و در اکثر توافقنامه های بین المللی مورد توجه قرار گرفته است. تأثیرات منفی ازدواج زودهنگام فقط محدود به زنان و فرزندان آنها نشده بلکه بر روی نهاد خانواده و جامعه هم اثرگذار است. ازدواج زودهنگام منجر به کاهش کیفیت زندگی مردان و زنان و کمرنگ شدن نقش زنان در جامعه میشود. ازدواج زودهنگام منجر به ورود زنان به چرخه فقر شده و زنان و فرزندان و خانوادههای آنها را در فقر مداوم نگه میدارد. ازدواج زودهنگام مانع از ارتقای شغلی و تحصیلی زنان شده و بنابراین منجربه کاهش رشد اقتصادی وتوسعه در جامعه می شود.
جامعه در حالگذار ایران با پارادوکس عجیبی روبهرو شده است. در حالی که از یک سو شاهد افزایش سن ازدواج در میان دختران و پسران هستیم (به دلایل مختلفی چون روابط ازادتر میان جوانان، افزایش سطح تحصیلات پسران و مخصوصا دختران، پرهزینه شدن ازدواج، بیکاری جوانان و...)، از سوی دیگر هنوز شاهد ازدواج زودهنگام کودکان هستیم. مشاهده آمار ازدواج های زودرس نزد این گروه سنی، توجه خاصی را از سوی اندیشمندان، قانون گذاران و برنامه ریزان حوزه های علوم انسانی، مراجع و رهبران دینی، بهداشتی و سیاسی می طلبد. کشور ایران نیز از جمله کشورهایی است که این پدیده درآن رایج است و قوانین حقوقی و عوامل اجتماعی در آن دخیل هستند. در ایران در مجموع 369721 مورد ازدواج در زیر سن قانونی در سال 1390 ثبت شده اند و باید با در نظر داشت که شمار دقیقی از این ازدواج ها در دست نیست زیرا اکثر آن ها در داخل خانواده صورت گرفته و جایی ثبت نمی شوند. این آمار در سالهای 1391، 1392، 1393 عبارتند از: 349676، 312879، 287077، درسال1394، موارد ازدواج دختران 10 الی 14 سال 48519 نفر و پسران 10 الی 14 سال 14071 نفر بوده است. تنها در 9 ماه اول سال 1395، 29710 دختر زیر 15 سالگی ازدواج کرده اند.

از مهم ترین عوامل منجر به کودک همسری در ایران می توان به عواملی چون قدرت، سنن، هنجارهای اجتماعی و کم سوادی و بهره گیری از عنصر دین برای مشروعیت بخشیدن به ان اشاره نمود. که منجر به پیامدهای جبران ناپذیری برای زوجین کودک به ویژه برای دختران می شود. همان طورکه ذکر شد از مهم ترین پیامدهای آن می توان به افزایش طلاق و بیوه کودکی، خودکشی بویژه در میان دختران، آسیب جسمی، جنسی و روحی، تداوم چرخه فقر اشاره نمود. به عنوان راهکارهای عملی برای کاهش و توقف این بیماری اجتماعی می توان به این عوامل اشاره نمود: ، تغییر و تعیین سن قانونی ازدواج، غیرقانونی کردن و جرم انگاری ازدواج کودکان، بسترسازی فرهنگی و اجتماعی، درگیر کردن شخصیتهای مذهبی و مراجع، بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد شغل، تغییر و بهبود سیاستهای مساوات جنسیتی برای تضمین حمایت از قربانیان و کودکان ، ضمانت وجود سیاستهای اجرایی مناسب برای جلوگیری از ازدواج کودکان و ازدواجهای اجباری.

*نسخه پی دی اف مقاله کامیل احمدی، انسان‌شناس اجتماعی با عنوان « طنین سکوت: پژوهشی جامع در باب ازدواج زودهنگام کودکان در ایران» را دریافت کنید:

bidarzani.com

احمدی، کامیل (۱۳۹۶). طنین سکوت: پژوهشی جامع درباب ازدواج زودهنگام کودکان در ایران، تهران: نشر شیرازه