• تروریسم و آدم ربایی یک پدیده ی تازه‌ای نیست، تاریخ مشحون از اقداماتی است که حیات بی دفاعان را سلب یا تهدید کرده، افراد بشر را از حقوق و آزادی‌های خود محروم نموده، روابط دوستانه میان دولت ها را در معرض خطر قرار داده و تمامیت ارضی و امنیت دولت ها را به مخاطره افکنده است ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۴ دی ۱٣۹۵ -  ۲۴ دسامبر ۲۰۱۶

* آدم ربایی به مفهوم سلب آزادیِ تن است و به عمل انتقال یک شخص بدون رضایت او از محلی به محل دیگر با استفاده از زور، تهدید و یا فریفتن اطلاق می شود.*

* در تعریفی دیگر از این جرم می‌توان گفت که آدم ربایی به معنای سلب آزادیِ تنِ دیگری بدون رضایت او و با قصد نامشروع از طریق جابجایی از محلی به محل دیگر است.*

فراتر از این جرمی است که قابلیت تعویق صدور حکم ندارد و ایضاً مجازات آن غیر قابل تعلیق است.

قانون گذار در ماده (٨۵۲) قانون مجازات اسلامی مصوب (۱٣۷۵) و ماده (۶۲۱) اصلاحات مصوب (۱٣۹۲) در بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده، همچنین ماده واحده قانون تشدید مجازات رانندگان متخلف مصوب (۱٣٣۵) عمل آدم ربایی را جرم انگاری کرده است.

عناصر جرم آدم ربایی

- عنصر مادی:

* موضوع جرم آدم ربایی ساده: انسان زنده که حداقل (۱۵) سال داشته باشد و در غیر این صورت ممکن است مشمول آدم ربایی مشدد و یا دزدیدن کودک تازه متولد شده یا مخفی کردن اموات قرار گیرد.

* رفتار مجرمانه: انتقال جسم مجنیٌ علیه از محلی به محل دیگر با زور و تهدید و حیله به نحوی که مجنیٌ علیه اراده ای از خود به منظور دفاع و مقابله با آدم ربا/ ربایان نداشته باشد.

* مرتکب و شکل ارتکاب: هر کس می‌تواند باشد که به صورت مباشرت یا مداخله و غیرمستقیم قابل تحقق است که بحث مباشرت، شرکت و معاونت در جرم را می طلبد.

* عدم رضایت مجنیٌ علیه شرط لازم است و بدون آن جرم محقق نمی گردد.

* نتیجه مجرمانه: اگرچه در ماده (۶۲۱) قانون یاد شده از نتیجه سخنی به میان نیامده، اما آدم ربایی از جرایم مقید است و نتیجه هم همانا * سلب آزادی * از فرد ربوده شده است.


- عنصر معنوی

* سوء نیت عام: مرتکب افزون بر موضوع جرم و وصف آن یعنی انسان زنده باید در انجام عمل عامل هم باشد و علم و آگاهی مرتکب به عدم رضایت بزه دیده شرط نیست. این جرم مطلق است و نیازی به سوء نیت خاص ندارد و مفروض است. پس، ربودن انسان زنده که در حال خواب یا بیهوشی است مشمول این حکم می شود.

* انگیزه مرتکب: اساساً مقنن انگیزه را به عنوان یکی از اجزای تشکیل‌دهنده عنصر روانی جرایم بشمار نمی‌آورد و داشتن انگیزه شرافتمندانه در جرایم تعزیری و بازدارنده از جهات مخففه محسوب می گردد. به هر روی، انگیزه یکی از اجزاء عنصر معنوی جرم آدم ربایی محسوب می گردد.

هر چند که واضع قانون در ماده (۶۲۱) مصوب(۹۲) واژه قصد را بکار برده است، اما این واژه دلالت بر انگیزه دارد و دلالت بر سوء نیت خاص نمی کند. بنابراین، سوء نیت خاص در سوء نیت عامِ مرتکب

مستتر است.


- عنصر قانونی

* ماده (۶۲۱) قانون مجازات اسلامی مصوب (۱٣۹۲)

- صور خاص آدم ربایی

* ربودن کودک تازه متولد شده؛ ماده (۶٣۱)

* مخفی کردن اموات ماده (۶٣۵)

* مخفی کردن مجرم

* ربودن اتباع ایرانی، قانون تشدید مقابله با اقدام‌ها تروریستی [ دولت آمریکا مصوب ۱٣۶٨]


در حقیقت * گروگان گیر * که اصطلاح دقیق و صحیح آن آدم ربایی است از جمله جرایمی است که افراد با انگیزه‌ها و اهداف گوناگونی مانند به دست آوردن پول، انتقام گیری و نیز وجود اختلافات شخصی و یا خانوادگی و غیر آن مرتکب می شوند.

جرم آدم ربایی در عِداد و جرائم علیه اشخاص است که آزادی تن را مورد تعرض قرار می دهد. اهمیت آزادی تن موجب گشته تا قانون گذاران و واضعان قانون در کشورهای مختلف این جرم را با مجازات های سنگین، ممنوع و قابل تعقیب کیفری بدانند.

آدم ربایی یا به صورت جرم ساده و بدون وجود کیفیات مشدده است و یا با وجود کیفیات مشدده ای از قبیل ربودن با وسیله نقلیه، سازمان یافته بودنِ عمل ارتکابی و یا ربودن کودکان همراه است.

در خصوص مجازات جرم آدم ربایی، افزون بر مجازات هایی که به موجب قانون برای آن تعیین گردیده، نکته مهم و برجسته این است که اگر در حین ارتکاب جرم یا در مدتی که شخص اسیر آدم ربا/ آدم ربایان است، فرد آدم ربا مرتکب اقداماتی از قبیل ضرب و جرح، تعرض، قتل و یا دیگر جرائمی چون حبس غیرقانونی شود، شخصِ مرتکب افزون بر مجازات مقرر در قانون برای این جرم نیز به مجازات این اَعمال نیز محکوم خواهد شد.


مجازات فرد آدم ربا

آدم ربایی از جمله جرائمی است که معمولن به قصد خواسته‌های غیرقانونی یا به عنوان مقدمه جرائم دیگر ارتکاب می‌یابد و در بین اعضای باندهای مجرمانه و سازمان یافته مانند باندهای مربوط به قاچاق مواد مخدر یا قاچاق انسان شیوع بیشتری دارد.


در حال حاضر جرمی با عنوان * گروگانگیری * در قانون مجازات اسلامی وجود ندارد، اما آدم ربایی در این قوانین جرم انگاری شده است، چنانچه کسی ربوده شده یا در اصطلاح، گروگان گرفته شود، مرتکب این جرم تحت عنوان آدم ربایی و در مواردی نیز با عنوان بازداشت [کردن] غیرقانونی ، قابل تعقیب کیفری بوده و به حبس به مدت (۵ تا ۱۵) سال حبس محکوم خواهد شد.


بر اساس ماده (٨۵۲)مصوب (۱٣۷۵) و ماده (۶۲۱) اصلاح شده مصوب (۱٣۹۲) در کتاب تعزیرات از قانون مجازات اسلامی:* هر کس به قصد مطالبه وجه یا مال و یا به قصد انتقام و یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصاً یا توسط دیگری، شخصی را برباید یا مخفی کند به حبس از ۵ تا ۱۵ سال محکوم خواهد شد. در صورتی که سن مجنیٌ علیه کمتر از پانزده سال تمام باشد یا ربودن توسط وسائل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنیٌ علیه آسیب جسمی یا جنسی یا حیثیتی وارد گردد، مرتکب به حداکثر مجازات تعیین شده در این قانون محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرایم دیگر، به مجازات آن جرم نیز محکوم می گردد.*

همچنین به موجب تبصره این ماده، مجازات شروع به ربودن از سه تا پنج سال حبس است.


بنابراین ارکان جرم آدم ربایی عبارت است از اینکه نخست شخص را بربایند که همانا عنصر مادی جرم است؛ و عنصر معنوی آن یعنی قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام و یا به هر منظور دیگری است به گونه‌ای که به نوعی عمل عنف یا تهدید یا حیله در آن باشد.

البته در این ماده آنجا که از جمله * ...به هر نحو دیگر...*استفاده نموده، باید گفت این شیوه ی نگارش قانون نیست! زیرا که دست مجری قانون به منظور تضییع حقوق مردم باز گذاشته می شود، اگرچه مرز بین آدم ربایی و گروگانگیری بسیار نزدیک به یکدیگر است، اما به حیث وجود چند اصل حقوقی نمی‌توان گروگانگیر را دقیقاً به موجب این ماده از قانون مجازات نمود.


در این باره - نخستین اصل حقوقی می‌گوید: در امور کیفری و جزایی، قاضی مکلف است از تفسیرِ مُضَیَق استفاده نماید و حق تفسیر موَسَع را ندارد.

- دوم: اینکه باید قانون به نفع متهم تفسیر گردد، یعنی اگر در جایی قانونی وجود ندارد و یا قانون مجمل است باید به نفع متهم تفسیر نمود که[این از موارد محدود و معدود است.]

- سومین اصل نیز به این مساله اشاره دارد که در امور کیفری/ جزایی نمی‌توان قیاس کرد. به عنوان نمونه نمی‌توان گفت که چون گروگانگیری به حیث مادی مانند آدم ربایی است و جرم آدم ربایی نیز مجازات دارد؛ پس می‌توان در خصوص گروگانگیری نیز آن را بکار برد. در این میان یک اصل دیگر نیز به نام * عرف * وجود دارد که در بیشتر سیستم‌های حقوقی جهان در قواعد حقوقی به آن استناد می شود؛ * عرف عامِ مردم * و * عرفِ خاص حقوق دانان*.

هنگامی که سخن از آدم ربایی به میان می آید، مانند این است که یک جرم عادی روی داده است؛ جرمی که هدف آن انتقام و انگیزه مادی است.

اما در جرم گروگانگیری به محض وقوع این فعل مجرمانه؛ فعلِ سیاسی متبادر ذهن می گردد؛ معنا اینکه به نظر می‌رسد که گروگانگیری با اهداف سیاسی به وقوع پیوسته است.

در دایرهالمعارف حقوقی در بسیاری از کشورها نیز به همین نحو تبیین شده است. به این معنا که گروگانگیری با جرائم سیاسی ربط وثیقی دارد. به سخنی دیگر در جرائم عادیِ مادی، متهم به منظور * منفعت طلبی * مرتکب جرم می گردد، اما در جرائم سیاسی می‌تواند مبارزه‌ای علیه ظلم، دفاع از مردم، مبارزه با استبداد و یا مانند این‌ها باشد.

بدین سیاق ، باامعان نظر به اینکه نحوه رسیدگی به جرائم مادی و سیاسی متفاوت است، اما با وجود سکوت قانون گذار در خصوص گروگانگیری؛ یک استثناء وجود دارد و آن اینکه چنانچه گروگانگیری در داخل هواپیما صورت گیرد؛ دو قانون وجود دارد:

- قانون مجازات اخلالگران در امنیت پرواز هواپیما و خرابکاری در وسائل و تجهیزات هواپیما مصوب (۴،۱۲،۱٣۴۹)

- قانون الحاق به کنوانسیون جلوگیری از اَعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری مصوب(۷،٣،۱٣۵۲) که در این دو قانون خرابکاری، گروگانگیری و ربودن هواپیما یا صدمه زدن به آن‌ها مجازات دارد. اما نکته شایان توجه این است که با ملحوظ نظر داشتن اعتبار قانونی و دارا بودن جایگاه حقوقیِ این دو قانون یاد شده، هنوز برخی از قضات از آن بی اطلاع اند. یعنی همان قوانینی که مجازاتی بسیار شدیدتر از ماده(۶۲۱)دارد و به حبس سنگین و اعدام برای گروگانیگران نیز اشاره می کند!


ربودن نوزادان تازه متولد شده

ربودن نوزاد تازه متولد شده یک جرم غیرقابل گذشت است. و مجازات این جرم از جرم آدم رباییِ موضوع ماده یاد شده در بالا متفاوت است.

دزدیدن نوزادی که تازه متولد شده، یا مخفی کردن این نوزاد، یا کودک را متعلق به زن دیگری غیر از مادرِ نوزاد قلمداد کردن، اَفعالی است که موجب تحقق این جرم می شود.

مجازات این جرم به استناد قانون، ماده (۶٣۱) از قانون تعزیرات؛ اصلاح شده (۱٣۹۲) از (۶) ماه تا (٣) سال حبس است. و اگر چنانچه محرز گردد که نوزاد یاد شده پیش از ربایش فوت کرده بود؛ مرتکب تنها به جزای نقدی از (۱۰ تا ۵۰) هزار تومان محکوم خواهد شد.

رفتار فیزیکی به منظور تحقق این جرم * فعلِ ربودن* است.

این جرم عالباً توسط پدر یا مادرِ فرد ربوده شده در صورتی محقق می‌گردد که بین زوجین متارکه صورت گرفته باشد و در حالی که حضانت و نگهداری کودک با یکی از زوجین است، آن دیگری فرزند را می رباید.

جرم آدم ربایی یک جرم * آنی* است و نه * مستمر * البته برخی آن را یک جرم مستمر می دانند؛ زیرا اگر چنانچه مخفی نگاهداشتن استمرار یابد، این عمل می‌تواند تحت عناوین مجرمانه ی دیگر مانند جرمِ توقیفِ غیر قانونی نیز قرار گیرد.

در این خصوص بنابر گزارش سازمان * ری یونایتت* تنها در سال (۱۹۹۰) بیش از (۵۲) کودک ایرانی در اروپا و آمریکا توسط یکی از والدین خود ربوده شدند. این گزارش افزوده است که معمولاً این عمل نوسط پدران صورت می‌گیرد که می‌دانند پس از جدایی به حیث قانونی و حقوقی شانس چندانی در خصوص کسب مجوز در سرپرستی فرزند را ندارند.

افزون بر موارد در پیش گفته شده، پیشگیری از وقوع این جرائم به ویژه در مورد کودکان از درجه اهمیت بسزایی برخوردار است؛ در حقیقت افرادی به حیث وضعیت خاص مانند اختلافات با دیگران در معرض این تهدیدها قرار دارند، باید از بُعد پیشگیری مراقبت بیشتری انجام دهند. فراتر از این باید آگاهی‌های لازم را در اختیار کودکان قرار داد.

بدین اعتبار هر یک از عوامل بیان شده در بالا موجب تشدید مجازات به حداکثر مجازات یعنی (۱۵) سال حبس خواهد شد.

نظر به اینکه این جرم که به صورت خاص، یک ماده و به صورت عام، چند ماده از قانون مجازات اسلامی را به خود اختصاص داده، اما کمتر در تحقیقات و تفحص های حقوقی مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است. همچنین وضعیت قوانین و مقررات موجود آن دارای ابهام های فراوانی بوده که نیازمند تنقیح و اصلاح جدی توسط مقنن است!


* تفاوت میان بازداشت غیرقانونی و آدم ربایی

- فاعل این جرم مقامات قضایی و ماموران ذیصلاح هستند [ بازداشت های غیرقانونی دگراندیشان و...]، اما آدم ربایی توسط افراد عادی صورت می گیرد.

- این جرم از طریق صدور دستور و قرار است ولی آن دیگر از طریق انجام فعل مادی ربودن

- دستور بازداشت ممکن است منتهی به بازداشت نشود مثلاً متهم در دسترسی نباشد یا وثیقه دهد. اما در آدم ربایی اینچنین نیست.

- آدم ربایی به صورت مخفیانه انجام می گیرد، اما بازداشت غیرقانونی به صورت اداری و علنی صورت می گیرد.


تروریسم در حقوق بین الملل
از فرقه حشاشین ( حسن صباح) تا شهر حلب

تروریسم و آدم ربایی یک پدیده تازه‌ای نیست، تاریخ مشحون از اقداماتی است که حیات بی دفاعان را سلب یا تهدید کرده، افراد بشر را از حقوق و آزادی‌های خود محروم نموده، روابط دوستانه میان دولت ها را در معرض خطر قرار داده و تمامیت ارضی و امنیت دولت ها را به مخاطره افکنده است.

اساساً هر زمان دلیلی برای مخالفت با‌نظم حاکم بین‌المللی با دولت مشخصی به وجود آید، تروریسم به عنوان سلاحی برنده، کم هزینه و قابل دسترسی جلوه می کند.

هیچ تاریخ دقیقی از تروریسم در دست نیست، و مطالعات * شمید و جانگمن* در خصوص تاریخ ادبیاتِ این واژه نیز، حتا فهرستی از تاریخ این پدیده ارائه نمی دهد. این فقدان نشانگر منطق متعارف آکادمیک است که تروریسم را از دهه (۱۹۶۰) رقم زده و آن را منحصر به فرد می داند، و صرفاً و تنها جنبه سیاسی داشته است. حال آنکه اکنون طرف مقابل و یا مخاطب تروریست ها جامعه است!

بر پایه فرهنگ لغات فرانسه که در سال (۱۷۹۶) به نشر سپرده شد؛ * ژاکوبن* ها گاهی در سخنان و نوشتارهای خود این اصطلاح را با برداشتی مثبت درباره خودشان به کار می بردند. اما از یازدهمین ماه تقویم انقلاب فرانسه، واژه * تروریست* به صورتی ناشایست و ناسزا درآمد که حکایت از یک عمل و فعل بزهکارانه داشت. چندی پس از آن، این واژه به دیکسیونر انگلستان وارد گردید.

* ادموند برک* در نوشته خود در (۱۷۹۵) از هزاران درنده دوزخی که خود را تروریست می‌خوانند و به جان مردم افتاده اند؛ یاد کرده است. در آن زمان منظور از تروریست، فرازی از انقلاب فرانسه بود که تقریباً از (مارش ۱۷۹٣ تا ژوئن۱۷۹۴) را در بر می‌گرفت و این واژه با * حکومت وحشت* هم معنا بود. پس از این دوره واژه تروریسم معنای گسترده‌تری یافت و در فرهنگ‌های لغت معادل وحشت و ترور تعریف و تبیین شد.

واپسین گروهی که خود را تروریست توصیف کرد؛ * لهی(استو گانگ) از مخالفان مبارزه برای استقلال اسرائیل در دهه (۱۹۴۰) بودند. پس از آن شورشیان مکرر در مکرر دشمنان خود یعنی حکومت هایی که با آن‌ها مخالف بودند را با این عنوان می خواندند.

نخستین گروه‌های تورریستی با انگیزه‌های * مقدس* شکل گرفتند. پیش از انقلاب فرانسه تنها * دین از قدرتِ توجیه ترور* برخوردار بود. * راپویورت* گروه‌هایی از ادیان مختلف همچون * حشاشین/Hassasin/ یا دارو فروشان که اصطلاحی است عربی و در زبان‌های لاتین به صورتAssassin، نوشته می‌شود و به پیروان * حسن صباح* گفته می‌شد که مقارن سال (۱۰۹۰) میلادی در قلعه الموت قزوین مستقر شدند و حدود دو قرن حکومتی از ترور را در ایران تا سرزمین شام بر پا نمودند. تصور غربی‌ها بر این است که پیروان فرقه یاد شده با خوردن * حشیش* دست به مخالفان خود می زدند. شاخه ی ایرانی فرقه حشاشین به دست مغولان در سال (۱۲۵۶) میلادی و شاخه دیگر آن در سرزمین شام (سوریه امروزی) مستقر بود به دست (ممالیک مصر)، (۱۲۷۰) از میان برداشته شد.

در قرن اول میلادی و * تاگ* ها( هندوئیسم) از قرن (۱٣ تا۱۹) میلادی فرقه سیکاوی به عنوان کهن ترین جنبش شناخته شده * دین تروریستی* شناخته شد.

پس از گذشت سال‌ها از تاریخ ترور در قالب ترورهای دینی، نخستین مدل از تروریست های سکولار در آمریکا نمایان شد. * کوکلوس کلان* ها، از سوی فرزندان انقلاب آمریکا بودند که قصد بیرون راندن مظنونین به هواداری از تاج و تخت، ترک سربازان فدرال از جنوب و خنثا کردن نقشه های جمهوری خواهانِ رادیکال را داشتند.

نقطه آغاز بررسی تروریسم سیاسی معاصر را باید پس از انقلاب فرانسه و تشکیل کنگره وین در قرن(۱۹) و سرکوبی آمال رهایی و وحدت طلبی ملت‌ها که موج ترور، سراسر اروپا را فرا گرفت، جست. جنبش * کاربونری، ایتالیا* جنبش * تورشن شاف، انجمن دانشجویان وحدت طلب آلمانی در دانشگاه ایدنا و یا جنبش دانشجویی * یوگ اسلاو* به منظور کسب تروریسمِ سیتماتیک در نیمه نوزدهم پا گرفت و از همان آغاز انواع گوناگون داشت. محاکمه های انقلابی یا دادگاه های خلقی در فرانسه، ترورهای روسی، اقدام‌ها دیگر تروریستی در عثمانی، فدراسیون انقلابی های مقدونیه، در روسیه جنبش * نارود*، جنبش طبقه کارگر گروه میهن و آزادی باسک و... که هر کدام قتل دولتمردان، پادشاهان، وزرا و اُمرا را در پی داشته است.

انفجار ناگهانی تروریسم شورشی در دهه (۱۹۶۰)، حوادث الیمپیک مونیخ(۱۹۷۲)، ربودن وزیران سازمان کشورهای صادر کننده نفت وین(۱۹۷۵)، جوخه های مرگ السالوادور ارتش مخفی ضد کمونیستی در گواتمالا، گرگ‌های خاکستری در ترکیه، حواریون ضد کمونیستی در اسپانیا، انجمن پروتستان های دفاع از اولستر در ایرلند شمالی و ترورهای مقدس که از اواسط دهه(۱۹۷۰) با انقلاب اسلامی ایران شروع گشت؛ بمب گذاری های شهادت طلبانه علیه اهداف غربی در لبنان، تروریست های سنی در سوریه، تونس، مراکش، الجزایر و یا تروریست های یهودی در بیت المقدس و تروریست های مسیحی در غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا، انفجار مرکز آموزش گارد ملی عربستان سعودی در ریاض(۱۹۹۷) و بزرگترین نمونه اعمال تروریستی، عملیات کوبیدن سه فروند هواپیمای مسافربری آمریکایی با سرنشینان آن‌ها به برج های دوقلوی مرکز تجارت جهانی و مقر پنتاگون در (۱۱سپتمبر۲۰۰۱).

یکی از مسائل مهم و حساس جامعه بین‌المللی در عصر امروز، پدیده تروریسم و آثار آن در تحولات روابط بین الملل است. زیرا که تروریسم از تهدیدی ملی به تهدیدی بین‌المللی و جهانی بَدَل گشته است.

ماهیت جهانی این مساله، جامعه بین‌المللی را وادار به انجام اقداماتی برای مقابله با تروریسم نموده است.

گرچه اقدام‌های گوناگونی اعم از یک‌جانبه و دو‌جانبه و یا حتا منطقه ای به منظور کنترل تروریسم صورت گرفته، اما اقدام‌ها همه جانبه و مشارکت همه ی دولت ها در جهت مبارزه با پدیده تروریسم امری اجتناب‌ناپذیر است و مناسب‌ترین مکان به منظور حل این شکل جهانی سازمان ملل متحد است.

در راستای مبارزه با پدیده تروریسم جامعه بین‌المللی با آگاهی از خطرهای ناشی از تروریسم، اقدام‌های متعددی را در مقابله با این پدیده انجام داده است.

که نتیجه ی این اقدامات، همانا تصویب قطعنامه ها و معاهدات ضد تروریسم در خصوص ابعاد گوناگون پدیده تروریسم بوده است.

هرچند جامعه جهانی در دستیابی به یک تعریف مورد پذیرش از تروریسم * توفیق* نداشته، اما کنوانسیون های ضد تروریسم مصوب سازمان های بین المللی، اعمال تروریستی مختلف را تعریف و از آن‌ها به عنوان جرایم بین‌المللی یا می کند.

تعریف لغوی

- تروریسم/ تروریزم در زبان فارسی معادل ندارد و در فرهنگ‌های لغت فارسی از این مورد ذکری به میان نیامده است با این حال * واژه تروریسم از فعل ترور مشتق شده است که در لغت به معنای * ایجاد رعب و هراس در بین مردم* و یا مرعوب ساختن دیگران* است. در فرهنگ آکسفورد، تروریزم به * وحشت فزاینده* یک شخص یا چیزی که وحشت فزاینده ای تولید کند؛ تعریف شده است این فرهنگ ذیل این تعریف اضافه می‌کند که تروریزم: توسل به خشونت برای اهداف سیاسی یا اجبار حکومت به انجام فعل یا ترک فعلی، به این وسیله که در بین مردم تولید وحشت کند.*

- تعریف حقوقی دیگر تروریزم چنین است: * کارهای جنایی ضد کشور به منظور ایجاد هراس در اشخاص یا اصناف و طبقات معین با همه کشور را گفته اند.

با مطالعه کنوانسیون های بین‌المللی و منطقه ای از یک‌سو و قطعنامه های مجمع عمومی، شورای امنیت و قوانین داخلی ضد تروریسم از سوی دیگر سه معیار در تعریف تروریسم قابل استنباط به نظر می رسد:


معیار ذهنی؛ معیار عینی و معیار مختلط

- معیار ذهنی

در تعریف بر اساس معیار ذهنی بر قصد و هدف مرتکبان جرائم خشونت بار مانند: قتل، جرح، گروگانگیری و هواپیماربایی، و یا دارای نتایج خطرناک؛ مانند ارائه اطلاعات نادرست، حمل ونقل، خرید و فروش مواد هسته ای، شیمیایی و بیولوژیک تأکید می شود...در حقیقت بند نخست بخش (۲٣٣۱) قانون ضد تروریسم ایالات متحده با این رویکرد اقدام به تعریف تروریسم بین‌المللی نموده است:

- واژه تروریسم بین‌المللی به معنای فعالیت‌هایی است که

الف) شامل اعمال خشونت بار یا اقداماتی است که برای حیات انسان خطرناک بوده و نقض حقوق برای ایالات متحده با دیگر دولت ها است مشروط بر آنکه در داخل صلاحیت ایالات متحده یا هر دولت دیگری به وقوع بپیوندد.

ب) به نظر می‌رسد که هدف از انجام چنین اعمالی: ترساندن یا مجبور ساختن جمعیت غیر نظامی است.

تحت نفوذ قرار دادن سیاست دولت از طریق ترساندن یا تحت فشار قرار دادن آن دولت است یا تأثیر گذاردن بر رفتار یک دولت از طریق قتل یا آدم ربایی می‌باشد.

ج) در درجه نخست در خارج از صلاحیت سرزمین ایالات متحده به وقوع می پیوندد یا با توجه به ابزارهایی که به کمک آن این اعمال صورت می پذیرد. افرادی که ظاهراً قصد ترساندن یا مجبور ساختنشان را دارند یا محلی که در آن این مرتکبان دست به عمل می‌زنند یا پناه می جویند از مرزهای ملی فراتر می روند.

تعاریف مندرج در کنوانسیون های منطقه ای سازمان کشورهای امریکایی، سازمان کشورهای مستقل مشترک المنافع، اتحادیه عرب، سازمان کنفرانس اسلامی و اتحادیه آفریقا نیز با این رویکرد در وهله نخست اقدام به تروریسم بین‌المللی نموده اند.

- معیار عینی

اجتماعی ترین عنصر برای تعریف تروریسم قدرمتیقن توسل به خشونت شدید علیه اشخاص به عنوان یک وسیله تروریستی است. به هر روی این سنتی ترین روش برداشت از تروریسم می باشد. زیرا همواره امکان استفاده از خشونت شدید علیه اموال، تسهیلات و امکانات دولتی نیز وجود دارد و به همین جهت رویکرد فزاینده ای برای تروریستی شناختن این نوع توسل به خشونت نیز در قوانین جدید وجود دارد. قانون تروریسم سال (۲۰۰۰) انگلستان، قانون کانادا، ژوئن (۲۰۰۲) و نیز قانون ایالات متحده؛ همگی حمله به اماکن و تسهیلات دولتی را تروریستی در نظر گرفته اند...

کنوانسیون های سیزده گانه ضد تروریسم به استثنای کنوانسیون تأمین منابع مالی تروریسم، کنوانسیون منطقه ای اتحادیه اروپا و... همگی از معیار عینی برای تعریف تروریسم استفاده کرده اند.

با توجه به اقبالی که از این روش شده است، ایراد آن در این واقعیت است که با رشد و توسعه ی روزانه علم و تکنولوژی و تعبیر روش‌های تروریستی به حیث رشد تکنولوژی احصای پایدار مصادیق تروریسم به هیچ وجه در یک بستر زمانی مشخص مقدور نیست به گونه‌ای که هریک از کنوانسیون ها و قوانین یاد شده نسبت به زمان تصویب دارای نواقص اند. از این رو توسل به روش معیار عینی نیز قابل اعتماد به نظر نمی رسد.

- معیار مختلط

تعریف کنندگان برخی کنوانسیون ها و اسناد چندی دیگر با عنایت به محاسن و نقایص در معیار عینی و ذهنی به فکر ترکیب آن‌ها افتاده در عمل معیار مختلطی به وجود آورده‌اند که به موجب آن ابتدا در بند اول تروریسم با استناد به معیار ذهنی تعریف شده و سپس در بند دوم تعریف تا حد ممکن مصادیق عینی و قابل تصور تروریسم احصاء می‌گردد توسل به این معیار در عین اینکه فاقد نقایص معیارهای پیشین است از محاسن آن‌ها بیشترین توقیق را نصیب تصویب کنندگان اسناد می کند.


انواع تروریسم

از یک سو تروریسم دارای اقسامی است و از سوی دیگر فعالیت‌های دیگری در حقوق بین الملل وجود دارد که همواره امکان اختلاط مفهومی آن‌ها با تروریسم قابل تصور است.

تروریسم/ تروریزم داخلی و بین‌المللی

- تروریسم داخلی

تروریسم داخلی تروریسمی است که بدون دخالت عنصر خارجی و تنها در ارتباط با یک کشور به وقوع می پیوندد. ماده (٣) کنوانسیون سرکوب بمب گذاری های تروریستی (۱۹۹۶) به این نکته توجه دارد: این کنوانسیون در مواردی که جرم در داخل یک کشور رخ داده متهم به ارتکاب جرم و قربانیان تبعه همان دولت بوده و متهم در سرزمین همان دولت یافت شده باشد و هیچ دولت دیگری بر اساس بند(۱) ماده ۰^) یا بند (۲) همان ماده،اِعمال صلاحیت نداشته باشد.

شرایط تروریسم داخلی

- منشاء نارضایتی گروه معترض سیاسی متوجه دولت متبوع است

- بخش اعظم (اصلی) گروه در دولت متبوع مستقر و مشغول فعالیت اند.

- خشونت مستقیم گروه متوجه اهداف محلی و داخلی است

- گروه تروریستی به طور مستقیم یا غیرمستقیم از کشورهای خارجی کمک مالی و یا نظامی دریافت نمی کند.

- تروریسم بین‌المللی

تروریسم بین‌المللی هنگامی است که عنصر خارجی در جرم یافت گردد. به عنوان نمونه؛ جرم در کشوری رخ داده و متهمینِ بهِ ارتکاب، تبعه خارجی اند و یا قربانیان، تابعیت کشور دیگری را دارند و یا متهمین در کشور دیگری دستگیر می شوند.

- شرایط تروریسم بین‌المللی

- منشاء نارضایتیِ گروهِ معترض متوجه دولت خارجی است.

- گروه از دولت های خارجی درخواست پناهندگی کرده باشد.

- خشونت های گروه متوجه اتباع یا اموال دولت های خارجی است.

- گروه به زور مستقیم یا غیرمستقیم از دولت های خارجی کمک مالی یا نظامی دریافت می کند.


تروریسم فردی و تروریسم دولتی

در حقیقت آنچه بارها مهمتر است مقابله با تروریسم است که امروز یکی از معضلات بین‌المللی بشمار می‌آید و عملن می‌توان گفت نزدیک به سی سال است که این موضوع در دستورکار سازمان ملل متحد قرار گرفته است. پیش از آن نیز، سازمان هواپمایی کشوری به این مساله پرداخته بود. اما باید بیان داشت که سرآغاز طرح مساله تروریسم در سازمان ملل متحد، حادثه‌ای است که در مونیخ رخ داد و گروه‌هایی به ورزشکاران اسرائیلی در بازی‌های الیمپیک حمله کردند و...یا در تاریخ (٨ سپتمبر۱۹۷۲) * کورت والدهایم، دبیرکل وقت سازمان ملل* این موضوع را در دستور کار سازمان ملل متحد قرار داد.


اما شاید مهمتر از مقابله با تروریسم که کمتر به آن توجه شده است، بررسی و تفحص در ریشه ها، علل و عوامل ایجاد کننده و تشدید کننده آن است.

مسائل تاریخی، آموزه های دینی، نظام غلط اقتصادی، نابرابری‌های اجتماعی، ترکیب تعصب و زور و حتا پیشرفت تکنولوژی، عدم آزادی تجارت، توسعه نیافتگی، جدال شمال و جنوب، زیرپا نهادن حقوق اساسی و ذاتی افراد انسانی، فقدان پلورالیسم سیاسی و دموکراسی، استعمارگری، نژادپرستی، نقض گسترده و همه جانبه حقوق بشر، سلطه بیگانگی، آشغال سرزمین ها، عدم اجرای اصل آزادیِ تعیین سرنوشت، به عنوان علل ایجاد و پیدایش تروریسم و عواملی از قبیل پیشرفت تکنولوژی، ابداع جنگ افزارهای خودکار و مواد منفجره ی فشره، رسانه ها، مطبوعات، حمایت های خارجی و دولتی، تأمین منابع مالی و پایگاهی و... از عوامل تشدید تروریسم است.

بدین اعتبار و بر اساس آنچه که به نحوی تفصیلی در بالا بیان گردید، گزارش کمیته ویژه سازمان ملل متحد در خصوص تروریسم است که اصلی‌ترین علل به وجود آمدن تروریسم را این‌گونه اعلام کرده است:* استفاده از زور، به رغم منشور سازمان ملل متحد، تجاوز به استقلال سیاسی، حاکمیت و یکپارچگی سیاسی کشورها، نژادپرستی، نابرابری و رشد توسعه ناهناهنگ میان کشورهای شمال و جنوب، با کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته، بی‌عدالتی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، استثمار و نقض گسترده و سیستماتیک حقوق بشر، گرسنگی، قحطی، نیاز و فقرو غیره...

بنابر آنچه در پیش گفته شد تروریسم در گذشته به رفتار سرکوبگرانه حکومت از جمله حذف مخالفان تروریسم اطلاق می شد؛ و این در حالی است که در سده گذشته این اصطلاح برای توقیف رفتار خشن گروه‌های مخالف دولت علیه غیر نظاامیان و اماکن عمومی مورد استفاده قرار گرفته است.

بدین اعتبار در ادبیات سیاسی و در نوشتار ژورنالیستی همچنان از اصطلاح * تروریسم دولتی* استفاده می شود. به منظور نشان دادن جایگاه این اصطلاح و تفکیک دقیق آن از * تروریسم فردی* باز شناسی خشونت های ارتکابی میان افراد، افراد با دولت ها و دولت ها با یکدیگر ضروری است و به همین جهت تبیین این روابط در پنج معادله قابل بررسی است:

- خشونت افراد بر ضد یکدیگر در موارد قتل های فجیع تروریسم...

- خشونت افراد بر ضد دولت؛ تروریسم فردی و اصل معنای تروریسم...

- خشونت دولت بر ضد افراد؛ تروریسم دولتی

- تروریسم دولتی، حمایت و پشتیبانی دولت از فعالیت‌ها و گروه‌های تروریستی

- خشونت دولت ها بر ضد یکدیگر؛ درگیری مسلحانه


شایان یادآوری است جمهوری اسلامی نیز به کنوانسیون ها و میثاق های بین‌المللی علیه گروگانگیری و مبارزه با تروریست ملحق گردیده است.


الحاق جمهوری اسلامی به کنوانسیون بین‌المللی علیه گروگانگیری

به استناد قوانین مجلس شورای اسلامی در خصوص گروگانگیری و بر اساس ماده واحده ای به دولت اجازه داده می‌شود تا با رعایت شرایط طرح شده( راجع به ارجاع اختلاف میان کشورهای عضو به داوری یا دیوان بین‌المللی دادگستری) و درج اعلامیه تفسیری به کنوانسیون بین‌المللی علیه گروگانگیری مصوب (۷،۱۲،۱۹۷۹ /۲۶،۹،۱٣۵٨) مجمع عمومی سازمان ملل متحده ملحق گشته و اسناد آن را نزدامینِ اسناد کنوانسیون تودیع نماید.

به حیث مقررات بین‌المللی در این خصوص کنوانسیون ویژه ای موسوم به * کنوانسیون بین‌المللی علیه گروگانگیری * وجود دارد که جمهوری اسلامی نیز (۱۰) سال پیش از این به آن ملحق گردید. و اساساً باید به استناد مفاد این کنوانسیون با رعایت قوانین شرعی و قانونی و ایضاً منطبق با * حقوق اسلام!* جرم انگاری لازم در مورد این عمل صورت گیرد.

آدم ربایی در حقوق بین الملل در حکم جنایت جنگی است!

در این باره سازمان عفو بین الملل به بیست و چهار مورد آدم ربایی به دست گروه‌های مسلح فعال سوریه در فاصله سال‌های (۲۰۱۲ و ۲۰۱۶) اشاره و تصریح نموده است:* فعالان صلح طلب و یا حتا کودکان و اعضای اقلیت‌های مذهبی در اغلب موارد قربانی این تاکتیک قرار گرفته اند.*

این گزارش افزوده است:* بسیاری از غیر نظامیان سوری به ویژه آن‌هایی که از رفتار گروه‌های مسلح انتقاد می‌کنند یا آن‌هایی که قوانین و مقررات سختگیرانه اعمال شده از سوی این گروه‌ها را رعایت نمی کنند، همواره در رعب و وحشت و بیمِ * ربوده شدن* توسط این گروه‌ها زندگی می کنند.

فراتر از این در سال‌های (۲۰۱۴ و ۲۰۱۵) پنج مورد آدم ربایی از سوی گروه‌های مسلح در سوریه ثبت

شده که در آن افراد ربوده شده اعلام کرده‌اند توسط گروه * نورالدین زنکی و جبهه النصره* مورد شکنجه و بدرفتاری قرار گرفته اند.

به موجب اعلام سازمان عفو بین الملل و یک فعال بشردوستِ سوری، از جمله افرادی است که در شهر

حلب به دست عناصر گروه تروریستی نورالدین زنکی ربوده و تحت شکنجه ناگزیر از اعتراف و امضای اقرارنامه گردید.

سازمان عفو بین الملل در گزارش خود با اشاره به موج هولناک آدم ربایی، شکنجه و اعدام های بدون محاکمه، گروه‌های تروریستیِ فعال در سوریه را جنایتکار جنگی نامید.

فراتر از این این سازمان در گزارش های خود از کشورهای گروه بین‌المللی حمایت از سوریه، به ویژه امریکا، قطر، ترکیه و عربستان سعودی درخواست نمود از انتقال سلاح یا هر گونه حمایت از گروه‌های مسلحی که در ارتکاب جنایات جنگی یا نقض آشکار حقوق بشر در سوریه دست دارند، خودداری نمایند.

در این خصوص رئیس برنامه خاورمیانه و شمال افریقای بین الملل گفته است:* غیرنظامیان نگرانند که در صورت انتقاد از نحوه ی رفتار گروه‌های مسلح و یا عدم اطاعت از قوانین تحمیلی و سختگیرانه آن‌ها سر به نیست و مفقود می شوند.*


* نیره انصاری، متخصص حقوق بین الملل خصوصی، نویسنده و پژوهشگر
۲٣،۱۲،۲۰۱۶ میلادی
برابر با ٣،۱۰،۱٣۹۵ خورشیدی